Khái niệm bệnh táo bón

Táo bón là một bệnh lý tiêu hóa, đặc trưng bởi tình trạng khó khăn trong việc đi vệ sinh, đi tiêu không đều hoặc ít hơn bình thường. Bệnh này xảy ra khi ruột không hoạt động hiệu quả, khiến phân di chuyển chậm qua hệ tiêu hóa và trở nên khô cứng, khó đẩy ra ngoài.

Nguyên nhân gây táo bón 

Táo bón có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả các yếu tố sinh lý và thói quen sinh hoạt. Một số nguyên nhân phổ biến gây táo bón là:

• Chế độ ăn uống nghèo chất xơ: Thiếu chất xơ trong khẩu phần ăn có thể làm phân trở nên cứng và khó di chuyển qua ruột.
• Thiếu nước: Nếu cơ thể thiếu nước, phân có thể bị hấp thu quá nhiều nước, gây khô cứng và làm khó đi đại tiện.
• Ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất có thể làm giảm khả năng co bóp của ruột, dẫn đến táo bón.
• Thói quen đại tiện không đều: Thường xuyên nhịn đi vệ sinh hoặc không có thói quen đi vệ sinh vào cùng một thời điểm có thể làm thay đổi chu kỳ của hệ tiêu hóa, gây táo bón.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc giảm đau, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu, thuốc huyết áp hoặc thuốc sắt có thể gây táo bón.
• Bệnh lý hoặc rối loạn tiêu hóa: Một số bệnh như hội chứng ruột kích thích (IBS), bệnh Parkinson, tiểu đường, hoặc các vấn đề về tuyến giáp có thể gây táo bón.
• Tâm lý căng thẳng hoặc lo âu: Căng thẳng kéo dài hoặc lo âu có thể ảnh hưởng đến hoạt động của ruột và gây táo bón.
• Tuổi tác: Khi tuổi tác cao, chức năng của hệ tiêu hóa có thể bị suy giảm, dẫn đến táo bón.
• Phụ nữ mang thai: Hormone thai kỳ có thể làm chậm quá trình tiêu hóa, dẫn đến táo bón.

Chẩn đoán bệnh nhân bị táo bón 

Chẩn đoán bệnh nhân bị táo bón thường dựa trên sự kết hợp giữa lịch sử bệnh lý, triệu chứng lâm sàng và một số xét nghiệm bổ sung (nếu cần). Dưới đây là các bước chẩn đoán chính để xác định tình trạng táo bón:

Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử:

• Triệu chứng chính: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng như tần suất đại tiện, độ cứng của phân, cảm giác đi không hết, đau bụng, đầy hơi, chướng bụng, và những thay đổi trong thói quen đại tiện.
• Thời gian kéo dài: Thời gian táo bón kéo dài là bao lâu? Táo bón cấp tính hay mãn tính?
• Yếu tố nguy cơ: Lịch sử bệnh lý trước đó như bệnh tiểu đường, hội chứng ruột kích thích (IBS), bệnh lý tuyến giáp, sử dụng thuốc nào, chế độ ăn uống, mức độ hoạt động thể chất…

Khám lâm sàng:

• Bác sĩ có thể thực hiện khám bụng để kiểm tra có dấu hiệu đầy hơi, đau bụng hay không.
• Khám hậu môn để kiểm tra có dấu hiệu nứt hậu môn, bệnh trĩ hoặc các vấn đề khác liên quan đến vùng trực tràng.
• Kiểm tra phản xạ đại tiện, khả năng tống phân ra ngoài.

Tiêu chí chẩn đoán: Một trong những tiêu chí phổ biến được sử dụng là Tiêu chí Rome IV (Rome Criteria IV), giúp xác định hội chứng táo bón mãn tính.

• Ít nhất 2 trong các triệu chứng sau xuất hiện trong ít nhất 25% lần đại tiện trong vòng 3 tháng:
  • Phân cứng hoặc khô.
  • Cảm giác đi không hết.
  • Cảm giác đại tiện mất kiểm soát.
  • Cảm giác đau hoặc khó khăn khi đại tiện.
• Tần suất đại tiện dưới 3 lần mỗi tuần.

Cận lâm sàng (nếu cần thiết). Nếu bác sĩ nghi ngờ táo bón là do các nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm bổ sung như:

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra chức năng thận, nồng độ hormone tuyến giáp, và xét nghiệm mức đường huyết để loại trừ bệnh lý nội tiết (như suy giáp, tiểu đường).
• Chụp X-quang hoặc siêu âm: Để kiểm tra bất thường trong hệ tiêu hóa như u bướu, tắc nghẽn ruột.
• Đo vận động đại tràng (manometry): Để đánh giá khả năng co bóp của đại tràng.
• Nội soi đại tràng: Nếu nghi ngờ có tổn thương hoặc bệnh lý tại đại tràng như ung thư đại tràng, viêm loét đại tràng.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI): Để phát hiện các vấn đề trong vùng bụng hoặc trực tràng, nếu có nghi ngờ về bất thường cấu trúc.

Đánh giá phân loại táo bón

Táo bón có thể được phân loại thành:

• Táo bón chức năng: Không có nguyên nhân bệnh lý rõ ràng, chỉ do thói quen ăn uống, sinh hoạt không tốt hoặc tâm lý.
• Táo bón do bệnh lý: Liên quan đến các bệnh lý như rối loạn chuyển hóa, bệnh lý thần kinh, bệnh lý tiêu hóa (IBS, viêm ruột, ung thư đại tràng).
• Táo bón do tắc nghẽn: Do có tắc nghẽn cơ học hoặc tổn thương ở đại tràng, trực tràng.

Biến chứng của bệnh táo bón 

Táo bón, đặc biệt khi kéo dài hoặc không được điều trị đúng cách, có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là một số biến chứng phổ biến của táo bón:

• Nứt hậu môn (fissures): Căng thẳng khi cố gắng đi đại tiện có thể gây nứt, rách da xung quanh hậu môn. Điều này thường gây đau đớn và có thể chảy máu khi đi vệ sinh.
• Bệnh trĩ: Táo bón có thể làm tăng áp lực lên các tĩnh mạch trong vùng hậu môn, dẫn đến hình thành các búi trĩ. Búi trĩ có thể gây chảy máu, đau, ngứa hoặc cảm giác khó chịu.
• Tắc nghẽn ruột: Trong trường hợp táo bón nặng, có thể xảy ra tình trạng tắc nghẽn ruột, khi phân tích tụ lại trong đại tràng và không thể di chuyển bình thường. Tắc nghẽn ruột có thể gây đau bụng dữ dội, buồn nôn, và nôn mửa.
• Rối loạn chức năng đại tràng (Hội chứng ruột kích thích): Táo bón kéo dài có thể góp phần làm phát triển hoặc làm trầm trọng thêm hội chứng ruột kích thích (IBS), một tình trạng rối loạn tiêu hóa gây đau bụng, đầy hơi và thay đổi thói quen đại tiện.
• Đại tiện không tự chủ (Incontinence): Khi có áp lực quá mức lên cơ vùng hậu môn (do táo bón mãn tính), khả năng kiểm soát việc đi đại tiện có thể bị suy giảm, dẫn đến tình trạng đại tiện không tự chủ.
• Suy giảm chất lượng cuộc sống: Những người bị táo bón thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, khó chịu, và lo lắng về việc đi đại tiện, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Cảm giác đầy bụng, chướng bụng và đau bụng có thể khiến họ cảm thấy không thoải mái trong công việc và sinh hoạt hàng ngày.
• Giãn đại tràng (Megacolon): Giãn đại tràng là một tình trạng mà đại tràng bị phình to quá mức, thường do táo bón mãn tính. Điều này có thể gây khó khăn trong việc đại tiện và dẫn đến tình trạng táo bón ngày càng trầm trọng hơn.
• Nguy cơ ung thư đại tràng: Mặc dù mối liên hệ giữa táo bón và ung thư đại tràng chưa được chứng minh rõ ràng, nhưng có nghiên cứu cho thấy tình trạng táo bón kéo dài và các vấn đề liên quan đến đại tràng có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại tràng.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Táo bón có thể gây ra áp lực lên bàng quang và niệu đạo, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI), đặc biệt ở phụ nữ.
• Tăng huyết áp: Căng thẳng và gắng sức khi đi đại tiện có thể làm tăng áp lực trong cơ thể, bao gồm cả huyết áp. Điều này có thể gây hại cho những người có tiền sử huyết áp cao.
• Mất cân bằng điện giải: Việc sử dụng thuốc nhuận tràng quá mức hoặc táo bón nặng có thể gây mất nước và các chất điện giải quan trọng như kali, natri, gây mất cân bằng điện giải, ảnh hưởng đến chức năng của cơ thể.
• Suy dinh dưỡng: Trong trường hợp táo bón kéo dài, người bệnh có thể giảm khả năng hấp thu dưỡng chất do ruột không hoạt động tốt. Điều này có thể dẫn đến thiếu hụt vitamin và khoáng chất, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Điều trị táo bón 

Điều trị táo bón phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của tình trạng táo bón. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến:

Thay đổi chế độ ăn uống:

• Tăng cường chất xơ: Chế độ ăn giàu chất xơ giúp làm mềm phân và kích thích nhu động ruột. Bạn nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt. Mỗi ngày nên tiêu thụ ít nhất 25-30g chất xơ.
• Uống đủ nước: Cung cấp đủ nước cho cơ thể giúp phân mềm và dễ di chuyển qua ruột. Cố gắng uống từ 1.5-2 lít nước mỗi ngày, tùy theo nhu cầu cơ thể.
• Giảm thực phẩm gây táo bón: Cắt giảm thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm có nhiều đường, các loại phô mai, và thức ăn giàu chất béo có thể góp phần làm táo bón nặng hơn.

Tập thể dục đều đặn: Vận động có thể kích thích sự co bóp của ruột và giúp cải thiện chức năng tiêu hóa. Các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội hoặc yoga có thể giúp giảm táo bón.

Tạo thói quen đại tiện:

• Đi vệ sinh đúng giờ: Cố gắng đi vệ sinh vào một thời gian cố định mỗi ngày, chẳng hạn như sau bữa sáng. Điều này giúp tạo thói quen cho ruột.
• Không nhịn đại tiện: Nếu có cảm giác muốn đi vệ sinh, bạn không nên nhịn, vì điều này có thể làm tình trạng táo bón thêm trầm trọng.

Sử dụng thuốc nhuận tràng (khi cần thiết): Nếu thay đổi chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt không đủ hiệu quả, bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc nhuận tràng. Các loại thuốc này có thể bao gồm:

• Thuốc nhuận tràng tạo khối (Fiber supplements): Các loại thuốc này bổ sung chất xơ, giúp làm mềm phân. Ví dụ: psyllium (Metamucil), methylcellulose (Citrucel).
• Thuốc nhuận tràng làm mềm phân: Giúp phân mềm hơn và dễ dàng di chuyển qua ruột. Ví dụ: docusate sodium (Colace).
• Thuốc nhuận tràng kích thích (stimulant laxatives): Kích thích cơ ruột hoạt động mạnh hơn, giúp đẩy phân ra ngoài. Ví dụ: bisacodyl (Dulcolax), sennosides (Senokot). Tuy nhiên, thuốc này không nên dùng lâu dài vì có thể gây phụ thuộc.
• Thuốc nhuận tràng thẩm thấu: Làm tăng lượng nước trong ruột để giúp phân dễ di chuyển. Ví dụ: polyethylene glycol (Miralax), lactulose.

Điều trị nguyên nhân cơ bản:

• Điều trị các bệnh lý nền: Nếu táo bón là triệu chứng của một bệnh lý khác (như hội chứng ruột kích thích, suy giáp, tiểu đường…), điều trị nguyên nhân cơ bản có thể giúp cải thiện tình trạng táo bón.
• Chỉnh sửa thuốc: Nếu táo bón do tác dụng phụ của thuốc, bác sĩ có thể thay đổi thuốc hoặc giảm liều.

Biện pháp can thiệp y tế: Trong một số trường hợp nghiêm trọng hoặc táo bón mãn tính, nếu các phương pháp trên không hiệu quả, bác sĩ có thể xem xét các biện pháp can thiệp như:

• Thụt rửa đại tràng: Trong trường hợp tắc nghẽn ruột nghiêm trọng hoặc táo bón kéo dài không đáp ứng với điều trị thông thường.
• Phẫu thuật: Trong những trường hợp hiếm gặp, phẫu thuật có thể được xem xét nếu táo bón do các vấn đề cấu trúc của đại tràng hoặc trực tràng, chẳng hạn như giãn đại tràng (megacolon).

Điều trị tâm lý, giảm stress và lo âu: Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm táo bón. Các phương pháp như thiền, yoga, và các kỹ thuật thư giãn có thể giúp giảm stress và cải thiện chức năng tiêu hóa.

Các phương pháp tự nhiên khác:

• Mật ong và nước ấm: Uống một cốc nước ấm pha mật ong vào buổi sáng có thể kích thích ruột và giúp làm mềm phân.
• Nước chanh: Chanh có thể có tác dụng làm sạch hệ tiêu hóa và kích thích ruột hoạt động.
• Nước mận khô: Mận khô chứa sorbitol, một chất giúp làm mềm phân và giảm táo bón.

DS. Hoàng Long (Thọ Xuân Đường)