Bệnh liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (hay còn gọi là liệt mặt ngoại biên) là tình trạng liệt hoặc yếu cơ mặt do tổn thương dây thần kinh mặt (dây thần kinh số VII). Dây thần kinh mặt có nhiệm vụ điều khiển các cơ mặt, bao gồm các cơ có chức năng di chuyển các cơ quan như mắt, miệng và các cơ khác trên khuôn mặt.

Triệu chứng của liệt dây thần kinh mặt ngoại biên 

Liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (hay còn gọi là liệt mặt ngoại biên) có thể gây ra một loạt các triệu chứng liên quan đến sự yếu hoặc mất khả năng vận động các cơ mặt. Dưới đây là một số triệu chứng điển hình:

• Yếu hoặc liệt cơ mặt một bên: Đây là triệu chứng chính của bệnh. Người bệnh sẽ không thể di chuyển các cơ trên một bên mặt, khiến khuôn mặt mất đi sự đối xứng. Một bên mặt có thể bị chảy xệ, không thể nhắm mắt hoàn toàn hoặc cười không đối xứng.
• Khó khăn khi nhắm mắt: Dây thần kinh mặt điều khiển cơ vòng mi mắt, vì vậy người bệnh có thể không thể nhắm mắt hoàn toàn hoặc có cảm giác khô mắt.
• Miệng lệch sang một bên: Khi cười, nói hoặc uống nước, miệng có thể bị lệch sang một bên, và không thể thực hiện các cử động miệng bình thường.
• Mất cảm giác ở mặt: Một số người bệnh có thể cảm thấy mất cảm giác nhẹ hoặc giảm cảm giác ở một số vùng trên mặt.
• Đau hoặc cảm giác dị cảm: Một số bệnh nhân có thể cảm thấy đau nhức hoặc châm chích ở khu vực quanh tai, vùng mặt, hoặc thậm chí phía sau tai. Cảm giác này có thể xảy ra trước hoặc trong quá trình liệt.
• Khó khăn trong việc nói hoặc ăn uống: Vì các cơ mặt không thể vận động bình thường, người bệnh có thể gặp khó khăn khi nói hoặc ăn uống.
• Nước mắt hoặc nước mũi tiết ra không đều: Dây thần kinh mặt cũng liên quan đến các tuyến nước mắt và tuyến mũi, vì vậy người bệnh có thể gặp hiện tượng chảy nước mắt hoặc nước mũi không kiểm soát.

Chẩn đoán bệnh nhân bị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên

Chẩn đoán bệnh nhân bị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (liệt mặt ngoại biên) thường được thực hiện qua một số bước bao gồm lịch sử bệnh lý, khám lâm sàng, và các xét nghiệm hỗ trợ nếu cần thiết. Dưới đây là quy trình chẩn đoán bệnh này:

Lịch sử bệnh lý (Tiền sử bệnh)

• Triệu chứng khởi phát: Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về thời gian xuất hiện các triệu chứng (ví dụ: liệt mặt, đau tai, khó khăn khi nhắm mắt, lệch miệng).
• Yếu tố nguy cơ: Bác sĩ sẽ tìm hiểu về các yếu tố nguy cơ như viêm nhiễm (vi-rút Herpes simplex), chấn thương mặt, bệnh lý trước đó liên quan đến dây thần kinh mặt, hoặc các bệnh lý thần kinh khác.
• Mối quan hệ với các bệnh lý khác: Các câu hỏi về bệnh lý như cảm cúm, nhiễm trùng tai, hay các vấn đề về miễn dịch có thể giúp xác định nguyên nhân.

Khám lâm sàng

Khám chức năng cơ mặt: Bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân thực hiện các động tác để đánh giá sự di chuyển của các cơ mặt như:

• Cười hoặc nhăn mặt (kiểm tra khả năng di chuyển các cơ mặt).
• Nhắm mắt (kiểm tra khả năng nhắm kín mắt).
• Kéo miệng sang một bên (kiểm tra sự đối xứng của miệng).
• Thổi phồng má.

Kiểm tra cảm giác trên mặt: Mặc dù liệt dây thần kinh mặt không ảnh hưởng trực tiếp đến cảm giác, bác sĩ có thể kiểm tra xem bệnh nhân có bị tê hoặc giảm cảm giác không.

Chẩn đoán phân biệt

Bệnh liệt dây thần kinh mặt ngoại biên cần phải phân biệt với các tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự, ví dụ như:

• Liệt dây thần kinh mặt trung ương (do tổn thương não, đột quỵ).
• Khối u não hoặc khối u vùng tai.
• Viêm tai giữa hoặc nhiễm trùng tai có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh mặt.
• Bệnh lý thần kinh khác: như bệnh đa xơ cứng hoặc bệnh Lyme.

Xét nghiệm cận lâm sàng

Trong một số trường hợp, các xét nghiệm có thể được yêu cầu để hỗ trợ chẩn đoán, bao gồm:

• Điện cơ (EMG): Được sử dụng để đánh giá mức độ tổn thương của dây thần kinh mặt và xác định liệu dây thần kinh có phục hồi hay không.
• Hình ảnh học (MRI hoặc CT scan): Được thực hiện để loại trừ các nguyên nhân khác như khối u, đột quỵ, hoặc chấn thương ở não.
• Xét nghiệm máu: Để kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng, viêm, hoặc các bệnh lý tự miễn có thể là nguyên nhân gây ra viêm dây thần kinh mặt.

Chẩn đoán xác định

Sau khi thực hiện các bước trên, bác sĩ sẽ kết luận liệu bệnh nhân có bị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (Bệnh Bell's Palsy) hay không. Chẩn đoán thường dựa trên sự xuất hiện đột ngột của các triệu chứng liệt cơ mặt, không có nguyên nhân rõ ràng từ các yếu tố khác như đột quỵ hoặc khối u.

Các yếu tố cần lưu ý trong chẩn đoán

Đặc điểm triệu chứng: Liệt mặt một bên, không có triệu chứng thần kinh khác (đặc biệt là trong trường hợp Bell's Palsy).

Thời gian khởi phát nhanh: Các triệu chứng xuất hiện thường trong vòng 24-48 giờ.

Điều kiện không có bệnh lý thần kinh trung ương đi kèm: Không có dấu hiệu tổn thương ở não hoặc tủy sống.

Điều trị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên 

Điều trị bệnh liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (liệt mặt ngoại biên) nhằm giảm triệu chứng, hỗ trợ phục hồi chức năng cơ mặt, và ngăn ngừa các biến chứng lâu dài. Phương pháp điều trị có thể khác nhau tùy vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và nguyên nhân gây ra tình trạng này. Dưới đây là các phương pháp điều trị thường gặp:

Thuốc

Corticosteroid (chống viêm): Corticosteroid như prednisolone được sử dụng phổ biến để giảm viêm và sưng dây thần kinh mặt. Thuốc này thường được sử dụng trong vòng 48 giờ kể từ khi triệu chứng khởi phát để đạt hiệu quả tối ưu.

Thuốc kháng vi-rút (nếu nghi ngờ nguyên nhân do vi-rút herpes simplex): Nếu có sự nghi ngờ rằng vi-rút herpes simplex (HSV) là nguyên nhân gây bệnh (như trong trường hợp viêm dây thần kinh mặt do HSV), bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng vi-rút như acyclovir hoặc valacyclovir. Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc kháng vi-rút vẫn còn gây tranh cãi trong điều trị liệt mặt ngoại biên.

Thuốc giảm đau: Đối với các trường hợp bệnh nhân bị đau nhức hoặc khó chịu, thuốc giảm đau như ibuprofen hoặc paracetamol có thể được sử dụng để giảm đau.

Thuốc bảo vệ mắt: Nếu bệnh nhân không thể nhắm mắt hoàn toàn do liệt cơ vòng mi mắt, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc nhỏ mắt hoặc gel dưỡng mắt để ngăn ngừa khô mắt và bảo vệ mắt khỏi bị tổn thương.

Vật lý trị liệu

Bài tập cơ mặt: Vật lý trị liệu là một phần quan trọng trong điều trị để giúp phục hồi chức năng cơ mặt. Các bài tập sẽ giúp bệnh nhân kích thích và luyện tập các cơ mặt, cải thiện sự đối xứng của khuôn mặt, và giảm thiểu tình trạng co thắt cơ hoặc yếu cơ sau khi liệt.

Mát-xa nhẹ nhàng: Mát-xa cơ mặt nhẹ nhàng có thể giúp thư giãn các cơ và tăng cường lưu thông máu đến khu vực bị ảnh hưởng.

Điện châm hoặc điện trị liệu: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp như điện trị liệu hoặc điện châm để kích thích sự phục hồi của dây thần kinh.

Điều trị hỗ trợ và chăm sóc

Chăm sóc mắt: Nếu liệt mặt khiến bệnh nhân không thể nhắm mắt hoàn toàn, việc bảo vệ mắt là rất quan trọng. Sử dụng thuốc nhỏ mắt hoặc gel mắt có thể giúp giữ cho mắt không bị khô. Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể cần đeo miếng che mắt vào ban đêm để bảo vệ mắt.

Chế độ ăn uống và nghỉ ngơi hợp lý: Dinh dưỡng đầy đủ và việc nghỉ ngơi hợp lý có thể giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng. Hạn chế căng thẳng và nghỉ ngơi đầy đủ là rất quan trọng trong quá trình điều trị.

Phẫu thuật (Trong trường hợp nặng)

Phẫu thuật thường không phải là phương pháp điều trị đầu tay cho bệnh liệt dây thần kinh mặt ngoại biên. Tuy nhiên, trong trường hợp hiếm hoi, nếu có tổn thương dây thần kinh mặt nặng, hoặc bệnh không đáp ứng với điều trị bảo tồn sau một khoảng thời gian dài (thường là 3-6 tháng), các phương pháp phẫu thuật có thể được xem xét:

• Phẫu thuật giải áp: Trong một số trường hợp hiếm gặp, khi có chèn ép lên dây thần kinh mặt, phẫu thuật giải áp có thể được thực hiện.
• Phẫu thuật tái tạo dây thần kinh: Nếu dây thần kinh mặt bị tổn thương nghiêm trọng và không phục hồi, phẫu thuật tái tạo hoặc ghép thần kinh có thể là một lựa chọn.

Điều trị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên bằng đông y

Điều trị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (liệt mặt ngoại biên) bằng Đông y là một phương pháp hỗ trợ giúp giảm các triệu chứng và thúc đẩy quá trình phục hồi của cơ mặt, dựa trên nguyên lý của Đông y là điều hòa khí huyết, cân bằng âm dương và tăng cường chức năng tạng phủ. Các phương pháp điều trị Đông y có thể bao gồm thuốc thảo dược, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, và các phương pháp khác. Dưới đây là các phương pháp điều trị chủ yếu trong Đông y:

Thuốc thảo dược

Trong Đông y, thuốc thảo dược được sử dụng để cải thiện lưu thông khí huyết, giảm viêm, và bổ sung năng lượng cho các tạng phủ. Một số bài thuốc Đông y có thể giúp điều trị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên, bao gồm:

• Bài thuốc hoạt huyết bổ khí: Các thảo dược như ngũ gia bì, hoàng kỳ, sâm đại hành, đương quy, và xuyên khung có tác dụng hoạt huyết, bổ khí, giúp tăng cường lưu thông khí huyết, làm giảm tình trạng ứ trệ và hỗ trợ phục hồi chức năng cơ mặt.
• Bài thuốc bổ thận, dưỡng huyết: Những thảo dược như sâm cau, tang ký sinh, cẩu tích, phục linh có tác dụng bổ thận, dưỡng huyết, giúp nâng cao sức đề kháng và phục hồi các chức năng thần kinh.
• Bài thuốc chữa liệt mặt ngoại biên: Một số bài thuốc Đông y phổ biến để điều trị liệt mặt bao gồm bài thuốc tiểu hồi xuân, địa long, ngải cứu, hoàng bá, bạch thược, các thảo dược này giúp giảm đau, chống viêm và kích thích lưu thông khí huyết để giúp hồi phục nhanh hơn.

Lưu ý: Việc sử dụng thuốc thảo dược cần được chỉ định bởi thầy thuốc có kinh nghiệm trong Đông y để phù hợp với tình trạng bệnh và thể trạng của bệnh nhân.

Châm cứu

Châm cứu là một phương pháp phổ biến trong Đông y để điều trị các bệnh lý thần kinh, bao gồm liệt dây thần kinh mặt ngoại biên. Châm cứu có thể giúp cải thiện lưu thông khí huyết, giảm căng thẳng cho các cơ, và kích thích sự phục hồi của dây thần kinh mặt.

Tại chỗ – phục hồi cơ mặt: Địa Thương, Giáp Xa, Quyền Liêu, Nghinh Hương, Dương Bạch, Ế Phong.

Khu phong – thư cân: Phong Trì.

Điều khí – tăng thể trạng: Hợp Cốc, Túc Tam Lý.

Xoa bóp bấm huyệt

Xoa bóp và bấm huyệt là phương pháp hỗ trợ điều trị trong Đông y giúp thư giãn các cơ, kích thích tuần hoàn máu và giảm cứng cơ, từ đó giúp phục hồi chức năng mặt.

• Bấm huyệt trên mặt: Các huyệt thường dùng như Cự Liêu, Địa Thương, Quyền Liêu, Nghinh Hương. Các huyệt này giúp lưu thông khí huyết vùng mặt, làm mềm cơ, giảm tình trạng tê liệt và cải thiện sự đối xứng khuôn mặt.
• Xoa bóp vùng cổ và vai: Căng cơ ở vùng cổ và vai có thể làm tăng sự tắc nghẽn và khó khăn trong việc phục hồi. Xoa bóp giúp làm giảm sự căng thẳng này và thúc đẩy lưu thông máu.

Phương pháp Đông y khác

Hơ ngải: Đây là một phương pháp sử dụng nhiệt từ ngải cứu để kích thích các huyệt đạo và cải thiện lưu thông khí huyết. Hơ ngải có thể được áp dụng trong các trường hợp liệt dây thần kinh mặt để hỗ trợ quá trình phục hồi.
Bài thuốc ngâm: Một số bài thuốc ngâm thảo dược như ngải cứu, gừng, hoặc cỏ xước cũng có thể giúp làm giảm đau và hỗ trợ tuần hoàn máu.

Chế độ ăn uống và lối sống

Bổ sung thực phẩm bổ dưỡng: Ăn các thực phẩm giàu dinh dưỡng như rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu vitamin B (như ngũ cốc nguyên hạt, thịt gà, cá, đậu), giúp nuôi dưỡng các dây thần kinh và hỗ trợ phục hồi sức khỏe.
Giảm căng thẳng: Quản lý stress là rất quan trọng trong quá trình điều trị. Các phương pháp thư giãn như thiền, yoga có thể giúp giảm căng thẳng và cải thiện quá trình phục hồi.

Kết luận

Bệnh liệt dây thần kinh mặt ngoại biên có thể tự phục hồi trong nhiều trường hợp, nhưng điều trị kịp thời sẽ giúp giảm thiểu các di chứng và phục hồi nhanh chóng.

DS. Hoàng Long (Thọ Xuân Đường)