Mặc dù tất cả chúng ta đều thỉnh thoảng cảm thấy buồn, ủ rũ hoặc xuống tinh thần, nhưng một số người lại trải qua những cảm xúc này một cách mãnh liệt, trong thời gian dài (hàng tuần, hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm) và đôi khi không có lý do rõ ràng. Trầm cảm không chỉ đơn thuần là một tâm trạng tồi tệ – đó là một tình trạng nghiêm trọng có ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần.

Một trong 6 phụ nữ và một trong 8 nam giới sẽ bị trầm cảm ở một số giai đoạn trong cuộc đời của họ. Tỷ lệ trầm cảm chính xác ở người lớn tuổi vẫn chưa được biết. Tuy nhiên, người ta cho rằng có từ 10 - 15% người trên 65 tuổi bị trầm cảm. Tỷ lệ trầm cảm ở những người sống trong các cơ sở chăm sóc người già được cho là cao hơn nhiều so với dân số nói chung, khoảng 30%.

Trầm cảm thường không được nhận biết hoặc phát hiện ở người lớn tuổi. Các triệu chứng như buồn bã, khó ngủ và thèm ăn hoặc thay đổi tâm trạng có thể bị coi là một phần “bình thường” của tuổi già. Các triệu chứng như kém tập trung và trí nhớ kém cũng có thể bị nhầm lẫn với các tình trạng khác như mất trí nhớ.

Người lớn tuổi có nguy cơ mắc các bệnh tâm thần cao hơn do tác động tích lũy của nhiều yếu tố rủi ro, bao gồm bệnh mãn tính và sự cô lập. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy bản thân lão hóa là một yếu tố nguy cơ dẫn đến trầm cảm sau này trong cuộc sống.

Trầm cảm có thể làm giảm chất lượng cuộc sống của một người và các mối quan hệ của họ với bạn bè và gia đình. Trầm cảm nặng là một yếu tố nguy cơ dẫn đến ý nghĩ tự tử. Trong số nam giới, tỷ lệ tự tử cao nhất trong dân số là những người từ 85 tuổi trở lên.

Nhận biết trầm cảm ở người lớn tuổi

Trầm cảm ở người lớn tuổi có thể dễ dàng bị bỏ qua. Người lớn tuổi có thể cảm thấy khó nhận ra hoặc khó nói về cảm giác buồn hoặc chán nản và có thể không liên hệ để được giúp đỡ. Các triệu chứng trầm cảm có thể gây lo lắng ở người trẻ tuổi, chẳng hạn như mất ngủ hoặc rút lui khỏi xã hội, có thể bị coi thường ở người lớn tuổi vì "chỉ là già đi".

Trầm cảm có thể ảnh hưởng đến trí nhớ và sự tập trung, đặc biệt ở người cao tuổi. Đôi khi mọi người cho rằng các vấn đề về trí nhớ hoặc sự tập trung là do những thay đổi trong suy nghĩ liên quan đến tuổi tác hơn là do trầm cảm. Do đó, điều quan trọng là phải chủ động suy nghĩ về khả năng bị trầm cảm và đánh giá liệu nó có thể xuất hiện hay không.

Triệu chứng trầm cảm ở người lớn tuổi

Trầm cảm ảnh hưởng đến cách mọi người suy nghĩ, cảm nhận và hành động. Họ có thể mất hứng thú với những thứ họ thường thích. Họ có thể thiếu năng lượng, khó ngủ hoặc ngủ nhiều hơn bình thường. Một số người cảm thấy cáu kỉnh và một số khó tập trung. Trầm cảm làm cho cuộc sống trở nên khó quản lý hơn từ ngày này sang ngày khác.

Một người lớn tuổi có thể bị trầm cảm nếu trong hơn hai tuần, họ có:

• Cảm thấy buồn, thất vọng hoặc đau khổ hầu hết thời gian.
• Mất hứng thú hoặc niềm vui trong hầu hết các hoạt động thông thường của họ.
• Trải qua một số dấu hiệu và triệu chứng trên ít nhất ba trong số các loại dưới đây.

Cảm giác có thể bao gồm:

• Ủ rũ hoặc cáu kỉnh, có thể biểu hiện như tức giận hoặc hung hăng.
• Nỗi buồn, sự tuyệt vọng hoặc sự trống rỗng.
• Cảm thấy choáng ngợp.
• Vô giá trị.
• Cảm giác tội lỗi.

Suy nghĩ có thể bị ảnh hưởng bởi:

• Thiếu quyết đoán.
• Mất lòng tự trọng.
• Những bình luận tiêu cực như “Tôi là kẻ thất bại”, “Đó là lỗi của tôi” hay “Đời không đáng sống”.
• Lo lắng quá mức về tình hình tài chính.
• Nhận thức thay đổi địa vị trong gia đình.
• thường xuyên nghĩ về cái chết và cái chết
• Ý nghĩ tự tử.

Các triệu chứng hành vi bao gồm:

• Hoạt động nói chung chậm lại hoặc bồn chồn.
• Bỏ bê trách nhiệm và chăm sóc bản thân.
• Xa lánh gia đình và bạn bè.
• Cư xử khác thường.
• Suy giảm khả năng hoạt động hàng ngày.
• Bối rối, lo lắng và kích động.
• Không có khả năng tìm thấy niềm vui trong bất kỳ hoạt động.
• Từ chối cảm giác chán nản như một cơ chế phòng vệ.

Các triệu chứng thực thể bao gồm:

• Vấn đề bộ nhớ: Suy giảm trí nhớ, mất trí nhớ.
• Ngủ nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường.
• Lúc nào cũng cảm thấy mệt mỏi.
• Chuyển động chậm lại.
• Nhức đầu không rõ nguyên nhân, đau lưng, đau khớp.
• Rối loạn tiêu hóa, buồn nôn, thay đổi thói quen đại tiện.
• Kích động.
• Mất hoặc thay đổi cảm giác ngon miệng.
• Giảm cân đáng kể (hoặc tăng).

Điều quan trọng cần lưu ý là mọi người thỉnh thoảng đều trải qua một số triệu chứng này và điều đó không nhất thiết có nghĩa là người đó bị trầm cảm. Tương tự, không phải mọi người đang trải qua trầm cảm sẽ có tất cả các triệu chứng này.

Ngoài ra, người lớn tuổi có thể sử dụng ngôn ngữ khác nhau để đề cập đến chứng trầm cảm của họ. Ví dụ, thay vì mô tả nỗi buồn, họ có thể nói về sự căng thẳng của họ.

Người có nguy cơ trầm cảm

Mặc dù nguyên nhân chính xác của chứng trầm cảm vẫn chưa được biết, nhưng có một số điều có thể liên quan đến sự phát triển của nó. Nhìn chung, trầm cảm không phải do một sự kiện đơn lẻ mà do sự kết hợp của tính dễ bị tổn thương về mặt sinh học, tính cách, kinh nghiệm sống và các sự kiện gần đây, đặc biệt là những sự kiện liên quan đến mất mát.

Một số yếu tố có thể liên quan đến sự phát triển của trầm cảm bao gồm:

• Tiền sử gia đình bị trầm cảm.
• Yếu tố tính cách (ví dụ nếu người đó hay chỉ trích bản thân hoặc tiêu cực, lo lắng nhiều, cầu toàn).
• Trải nghiệm cuộc sống đầy thử thách, đau buồn, mất mát.
• Các mối quan hệ lạm dụng hoặc không quan tâm.
• Vấn đề sức khỏe thể chất nghiêm trọng, bao gồm đau mãn tính.
• Mất độc lập, bị kìm hãm, gò bó.
• Sử dụng ma túy và rượu.

Ở người lớn tuổi, trầm cảm có thể xảy ra vì những lý do khác nhau, nhưng bệnh tật hoặc mất mát cá nhân là những nguyên nhân phổ biến.

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm ở người lớn tuổi bao gồm:

• Sự gia tăng các vấn đề hoặc tình trạng sức khỏe thể chất như bệnh tim, đột quỵ, bệnh Alzheimer hoặc ung thư.
• Đau mãn tính.
• Tác dụng phụ của thuốc.
• Những mất mát như các mối quan hệ, sự độc lập, công việc và thu nhập, giá trị bản thân, khả năng di chuyển và tính linh hoạt.
• Cô lập xã hội hoặc cô đơn.
• Thay đổi đáng kể trong cách sắp xếp cuộc sống chẳng hạn như chuyển từ sống độc lập sang môi trường chăm sóc.
• Nhập viện.
• Ngày kỷ niệm cụ thể và những kỷ niệm họ gợi lên.

Điều trị trầm cảm

Các loại trầm cảm khác nhau đòi hỏi các cách điều trị khác nhau, có thể bao gồm:

• Thay đổi lối sống (chẳng hạn như chế độ ăn uống, tập thể dục và hỗ trợ xã hội) để ngăn ngừa và điều trị các triệu chứng trầm cảm.
• Phương pháp điều trị tâm lý.
• Phương pháp điều trị y tế cho bệnh trầm cảm từ trung bình đến nặng.

Thực tế là trầm cảm khó có thể tự biến mất. Nếu bị bỏ qua và không được điều trị, chứng trầm cảm có thể kéo dài hàng tháng, đôi khi hàng năm và có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đến cuộc sống của một người.

Tin tốt là có nhiều phương pháp điều trị, chuyên gia y tế sẵn sàng hỗ trợ những người bị trầm cảm. Ngoài ra còn có nhiều điều mà những người bị trầm cảm có thể làm để hỗ trợ bản thân.

Thay đổi lối sống

• Tăng cường hoạt động thể chất, tham gia các câu lạc bộ người cao tuổi.
• Tìm một sở thích hoặc thú vui như: trồng cây, đọc sách, nuôi cá... để người bệnh thư thái, có những phút giây thoải mái.
• Tăng cường chăm sóc người bệnh, quan tâm, hỏi han từ bạn bè và người thân. Gia đình đóng vai trò quan trọng khi trong nhà có người cao tuổi bị trầm cảm. Những lúc này, bạn hãy ở bên cạnh họ càng nhiều càng tốt để tránh cảm giác bị bỏ rơi. Hãy yêu thương và chăm sóc, chia sẻ và giúp họ.
• Có chế độ dinh dưỡng hợp lý.
• Bỏ rượu, bia.
• Nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc.

Điều trị tâm lý cho bệnh trầm cảm

Có nhiều loại liệu pháp tâm lý đã được chứng minh là có hiệu quả đối với chứng trầm cảm ở người lớn tuổi. Chúng bao gồm các liệu pháp như liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) và liệu pháp giữa các cá nhân (IPT). Liệu pháp hồi tưởng  dường như cũng là một phương pháp hiệu quả để điều trị chứng trầm cảm ở người lớn tuổi.

CBT hỗ trợ những người bị trầm cảm xác định và thay đổi lối suy nghĩ tiêu cực, đồng thời cải thiện kỹ năng đối phó của họ để họ được trang bị tốt hơn để đối phó với những căng thẳng và xung đột trong cuộc sống.

Các liệu pháp tâm lý không chỉ có thể hỗ trợ một người phục hồi mà còn có thể giúp ngăn ngừa trầm cảm tái phát. Các phương pháp điều trị tâm lý có thể được tiến hành trực tiếp với chuyên gia, theo nhóm hoặc thậm chí trực tuyến.

Điều trị y tế cho bệnh trầm cảm

Nếu bạn đang bị trầm cảm từ trung bình đến nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm, cùng với các phương pháp điều trị tâm lý. Thuốc chống trầm cảm đôi khi được kê đơn khi các phương pháp điều trị khác không thành công hoặc khi các phương pháp điều trị tâm lý không thể thực hiện được do mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh hoặc không được tiếp cận với phương pháp điều trị.

Liệu pháp sốc điện (ECT) đôi khi được khuyến nghị cho những người bị trầm cảm nghiêm trọng, đe dọa tính mạng mà không đáp ứng với liệu pháp tâm lý hoặc thuốc men. ECT chỉ có thể được cung cấp bởi bác sĩ tâm thần và tại các cơ sở chuyên khoa.

BS. Đỗ Nguyệt Thanh (Thọ Xuân Đường)