BÍ QUYẾT LÀM KHỎE LÁ GAN TRONG MÙA XUÂN

Theo lý luận triết học phương Đông thì tứ thời (bốn mùa) liên quan mật thiết với ngũ tạng. Mùa xuân ứng với tạng can (gan) thuộc mộc, mùa hạ ứng với tạng tâm thuộc hỏa, trưởng hạ ứng với tạng tỳ thuộc thổ, mùa thu ứng với tạng phế thuộc kim, mùa đông ứng với tạng thận thuộc thủy. Vì vậy, dưỡng sinh mùa xuân sẽ giúp can khí thông đạt, chống lại được những bệnh tật liên quan.

Đặc điểm tạng can và những bệnh lý

Tạng can (肝) thuộc hành mộc, tạng can sinh tạng tâm (mộc sinh hỏa), tạng thận sinh tạng can (thủy sinh mộc), tạng can khắc tạng tỳ (mộc khắc thổ), tạng phế khắc tạng can (kim khắc mộc). Can liên quan đến đởm (mật). Can tàng huyết; can chủ về sơ tiết; can chủ gân cơ, vinh nhuận ra móng; can khai khiếu ra mắt; can chủ mưu lự; can tàng hồn.

Khi hoạt động của can bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài và bên trong cơ thể có thể gây ra các hội chứng bệnh như: Can khí uất kết, can hỏa thượng viêm, thấp nhiệt ở can kinh, hàn trệ can kinh, can âm hư, can huyết hư… hoặc các hội chứng bệnh phối hợp với các tạng phủ khác như: Can thận âm hư, can vị bất hòa, can tỳ bất hòa…

Mùa Xuân thuộc mộc, phong (ngoại phong) là chủ khí về mùa xuân và thường hay phối hợp với các tà khí khác (hàn, thấp, nhiệt) gây bệnh. Phong là dương tà có tính thăng phát (đi lên trên và ra ngoài) nên thường gây bệnh ở phần trên của cơ thể, phần ngoài cơ biểu (da) và bệnh tạng can. Phong còn có tính di động và biến hoá nên khi gây bệnh thường đau các khớp (khớp thuộc cân, can chủ cân), gây kinh giật, đau và ngứa mắt (can kinh có đường đi lên mắt) hoặc gây ngứa nhiều chỗ, biến hoá bệnh nặng nhẹ nhanh, đột ngột.

Khi mắc các chứng can âm hư, can dương vượng sẽ sinh nội nhiệt (nóng trong), nhiệt cực sinh phong (nội phong), can phong nội động cùng nhiệt, cùng đàm đi lên làm nhiễu loạn tinh thần, che lấp thanh khiếu dẫn đến các chứng: Huyễn vựng (hoa mặt chóng mặt), kinh phong, điên giản, trúng phong, quyết chứng…

Dưỡng sinh để “dưỡng” gan

Dưỡng sinh giúp can khí thông đạt, phòng chống được bệnh tạng can. Mùa xuân là lúc vạn vật sinh sôi nảy nở, giàu sức sống, vì vậy, các phương pháp dưỡng sinh mùa xuân cũng cần thuận với tự nhiên.

Vào mùa xuân, cần ngủ trước giờ Tý (từ 23 giờ đến 1 giờ) là tốt nhất. Giúp dưỡng can, đởm, tăng cường sinh lực. Thức khuya sẽ làm tổn thương can, đởm, gây hại đến mắt. Mùa xuân nên dậy sớm, sau đó đi bộ thể dục quanh sân vườn với dáng bộ khoan thai. Việc đi dạo bộ sáng sớm vừa giúp tăng sức khỏe vừa giúp khắc phục tình trạng “xuân khốn” (hiện tượng buồn ngủ mùa xuân), bởi mùa xuân là lúc quá trình chuyển hóa trong cơ thể và nhu cầu oxy tăng lên, lượng máu đến các mao mạch dưới da nhiều khiến cho lượng máu cấp cho các cơ quan chưa kịp thích ứng dẫn đến não bị thiếu oxy, gây buồn ngủ. 

Khi xuân về, mỗi người nên tự tạo cho mình sự thoải mái, từ hình thức bên ngoài như ăn mặc, đầu tóc, đến suy nghĩ bên trong làm những điều mình thích, để tinh thần được vui vẻ. Giữ thái độ ôn hòa, không nên nóng giận, sẽ làm hại đến can khí, dễ phát sinh bệnh vào mùa hè.

Cần đề phòng tránh gió bởi can sợ phong tà. khi phong tà xâm nhập vào cơ thể sẽ gây ra nhiều bệnh liên quan đến can. Vì vậy, đi ra ngoài nên che chắn vùng cổ gáy (nơi có huyệt Phong trì, Phong phủ) bằng khăn quàng cổ, áo cao cổ,…

Mộc khí thịnh vào mùa xuân, vì vậy, không ăn quá nhiều đồ chua sẽ khiến mộc khí thịnh, can mộc khắc tỳ, vị thổ quá mạnh sẽ gây ra các chứng bệnh về tiêu hóa. Ngoài việc hạn chế ăn đồ chua, cần phải ăn những thực phẩm cam đạm (ngọt, nhạt) dưỡng tỳ vị và cay ấm để hỗ trợ tiêu hóa. Cũng nên tránh ăn đồ quá béo, quá ngọt gây nên trệ, ảnh hưởng đến công năng tỳ vị.

Dưỡng gan làm cho đôi mắt bạn sáng hơn

Can khai khiếu lên mắt, kinh túc quyết âm can có đường đi lên mắt, chức năng sơ tiết của can và sự thịnh suy của can huyết ảnh hưởng đến thị lực của mắt. Ngoài việc, ngủ sớm, ngủ đủ giấc, uống trà hoa cúc, bổ sung vitamin A… bạn có thể tự xoa bóp, massage mắt để giúp dưỡng gan sáng mắt. 

Cách massage mắt: Nhắm mắt, gập ngón trỏ 2 bên lại, dùng mặt trong đốt ngón 2 áp sát vào bờ trên hốc mắt, vuốt từ trong ra ngoài, sau đó đến bờ dưới hốc mắt và cung lông mày làm tương tự, thực hiện khoảng 20 - 30 lần mỗi vị trí. Sau đó day ấn các huyệt: Tình minh, Toản trúc, Thái dương, Ngư yêu, Ty trúc không. Sau đó dùng ngón cái 2 bên day bóp khối cơ vùng cổ gáy trong 3 – 5 phút, rồi ấn huyệt Phong trì 2 bên. Day theo chiều kim đồng hồ nhẹ nhàng các huyệt Can du, Thận du, Cách du, Tam âm giao, Dũng tuyền.

Tiến sĩ - Lương y Phùng Tuấn Giang (Thọ Xuân Đường)
Đăng trên báo Doanh Nhân & Pháp Luật