TÌM HIỂU VĂN HÓA CHỮA BỆNH BẰNG NAM Y

Bai đăng Tạp chí Người cao tuổi số 71 thứ 6 ngày 09/04/2021

Nam y là nền y học độc đáo với sự kết hợp tinh hoa y học cổ truyền, văn hóa chữa bệnh của các dân tộc Việt Nam và sự tiến bộ của y học hiện đại. Dựa trên sinh lý, bệnh học của y học hiện đại kết hợp với lý luận y học cổ truyền, sự nghiên cứu về y học môi trường và quy luật tự nhiên, Nam y nhìn nhận toàn diện về bệnh tật và có những phương pháp chữa bệnh hiệu quả.

Luận chứng về văn hóa chữa bệnh bằng nam y

Y học dân tộc Việt Nam hay dễ hiểu hơn là sử dụng nam y và nam dược trong công tác chữa bệnh, theo quan điểm của Đại danh y Tuệ Tĩnh: “Nam dược trị Nam nhân”, “Thuốc Nam Việt trị người Nam Việt” được giải thích rằng: “Sống ở đâu, ở đó có thuốc chữa, không gì bằng thuốc nam chữa cho người Việt, con người sinh ra ở đây cây thuốc lớn lên ở đây, nếu biết kết hợp hòa hợp thì rất tốt với cơ thể con người, không loại thuốc nào có thể so sánh được”, tuy nhiên việc bào chế như thế nào để có được phương thuốc tốt thì cần những người thầy thuốc nghiên cứu chuyên sâu, phải ý thức được dùng thuốc nào cho đúng người đúng bệnh.

“Thuốc tại vườn –Thầy tại nhà”, thực tế phần lớn người bệnh vẫn tìm đến nam y để chữa bệnh với quan điểm lấy nam y làm gốc. Cây cỏ vườn nhà hay các gia vị trong bữa ăn hàng ngày cũng là một bài thuốc. Có thể thấy chữa bệnh bằng nam y, nam dược là một nét văn hóa chữa bệnh của người Việt Nam, không thể thay thế.

Ngoài việc phối kết hợp các bài thuốc cổ truyền hay cổ phương được lưu truyền trong dân gian thì những bí mật gia truyền cũng tạo nên một bức tranh phong phú cho y học cổ truyền. Cũng từ đó, thế hệ thày thuốc sau này còn nghiên cứu bào chế ra các bài thuốc Tân phương độc lạ, kết hợp với một số phương pháp chữa bệnh thuận theo tự nhiên lại cho kết quả đáng kinh ngạc.

Thuốc Cổ truyền

Thuốc Cổ truyền là một vị thuốc sống hoặc chín hay chế phẩm thuốc được phối hợp và bào chế theo phương pháp của y học cổ truyền từ một hay nhiều vị thuốc có nguồn gốc thực vật, động vật, khoáng vật, có tác dụng chữa bệnh hoặc có lợi cho sức khỏe con người (Sách Bào Chế Đông Dược NXB Y Học). Còn thảo dược cổ truyền là các bài thuốc chỉ có nguồn gốc từ thực vật. Các bài thuốc Cổ truyền trước khi được lưu hành, nhất thiết phải tổ chức đánh giá tính an toàn và hiệu lực của thuốc.

Bí ẩn Gia truyền

Thuốc gia truyền là những môn thuốc, bài thuốc trị một chứng bệnh nhất định có hiệu quả và nổi tiếng trong một vùng, một địa phương và được sản xuất lưu truyền lâu đời trong gia đình. Thuốc gia truyền là những bài thuốc thường có tuổi đời từ 100 đến 200 năm (3 đến 4 thế hệ) không được viết thành sách mà thường được chuyển giao cho các thế hệ có mối quan hệ thân thiết trong dòng họ (Sách Bào Chế Đông Dược NXB Y Học). Cũng như các bài thuốc cổ truyền thì các bài thuốc gia truyền trước khi được lưu hành, nhất thiết phải tổ chức đánh giá tính an toàn và hiệu lực của thuốc.

Bí mật  gia truyền còn nằm ở phương pháp chế biến, liều lượng gia giảm, cách đun, cách giữ lửa... để cho ra chất lượng thuốc tốt nhất. Điều này chỉ có truyền đời và làm nhiều mới có thể đạt được.

Thuốc Cổ phương

Các Bài thuốc Cổ phương là thuốc được sử dụng đúng với sách vở cổ đã viết về số vị thuốc, lượng từng vị, cách chế, cách dùng, liều lượng dùng theo biện chứng của thầy thuốc trong đó cổ phương vẫn là cơ bản. Thuốc cổ phương thường được xác định bằng khoảng cách thời gian và tính lặp lại trong các sách vở cổ, cũ. Thời gian khoảng cách từ 200-300 năm hoặc hơn. Và các bài thuốc này được các thầy thuốc ưa dùng và viết lại trong các sách đó được gọi là bài thuốc Cổ phương (Sách Bào Chế Đông Dược NXB Y Học).

Người xưa trong khi chế phương dùng thuốc điều cần thiết phải tìm được “trong phương có pháp”, “trong pháp có phương”. Vì thế phép tắc và sự tổ chức có quan hệ đến sự sắp xếp thành một bài thuốc, sự thay đổi ở phương diện vị thuốc. Hiểu biết về cơ bản của bài thuốc cổ phương, hiểu được điều ấy có thể suy một biết mười, sự việc này biết được sự việc khác.

Thuốc Tân phương

Tân phương (Thuốc Cổ truyền mới) là thuốc có cấu trúc khác hoàn toàn với cổ phương về số vị thuốc, lượng từng vị, dạng thuốc, cách dùng, chỉ định (Sách Bào Chế Đông Dược NXB Y Học).

Các bài thuốc tân phương còn được tổ hợp từ các nghiên cứu khoa học, các hợp chất tự nhiên tăng sinh khả dụng mang lại hiệu quả điều trị nhanh chóng không thua kém tây y. Cũng như các bài thuốc cổ truyền, hay gia truyền thì các bài thuốc Tân phương trước khi được lưu hành, nhất thiết phải tổ chức đánh giá tính an toàn và hiệu lực của thuốc.

Kỳ môn y pháp

“Kỳ môn y pháp” là kết quả từ quy luật toán học – ma trận từ quy luật dịch học “Thái cực sinh lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quái”. Điều này đúng với quy luật tổ hợp chập 3 trong di truyền tạo nên 64 mã di truyền đặc biệt. “Kỳ môn y pháp” được bào chế theo thế trận cờ tướng gồm 64 ô, trong đó có 36 ô ghi sẵn các vị thuốc là quân cờ, là các vị thuốc cơ bản dùng cho cả đàn ông, đàn bà, trẻ em, người lớn; 28 ô còn lại là những vị thuốc dự trữ để bổ sung một cách linh hoạt nhất nhằm đáp ứng sự thay đổi của bệnh cảnh lâm sàng và nhu cầu đặc biệt của bệnh, được điều chỉnh theo từng giai đoạn diễn biến của bệnh nhân cụ thể.

Kỳ môn y pháp là kết quả quan trọng về huy động các vị thuốc lấy trung tâm là thuốc Nam để chữa các bệnh về chuyển hóa cơ bản theo các quy luật sinh học. Mỗi vị thuốc đơn lẻ khi kết hợp tạo sức mạnh mới và việc kết hợp các tổ hợp nhỏ sẽ tạo thành sức mạnh to lớn.

Thần châm

Thần châm tôn trọng huyệt mạch của châm cứu y học cổ truyền, nhưng không lệ thuộc vào những cơ chế giải thích về huyệt mạch của châm cứu nguyên thủy, mà ứng dụng hai đặc tính sinh học cơ bản nhất của cơ thể là phản ứng tự vệ và không dung nạp dị vật để xây dựng nên trường phái châm cứu của mình. Khi châm cứu để huy động năng lượng nội sinh đến vùng bị bệnh để chữa bệnh nếu sử dụng châm cứu đơn độc lâu ngày sẽ có biểu hiện thiếu hụt năng lượng nhiều hay ít. Vì vậy, cần phải dùng thuốc kết hợp để nâng cao thể trạng, trợ lực để thời gian chữa bệnh được nhanh hơn, hiệu quả hơn. Cần có chế độ  nghỉ ngơi và ăn uống hợp lý để cân bằng được lượng năng lượng đã mất do châm cứu. Không nhất thiết phải châm hằng ngày mà nên để cách ngày cho bệnh nhân có thời gian nghỉ ngơi, uống thuốc, bổ sung dinh dưỡng và năng lượng cho cơ thể.

Ẩm thực liệu pháp

Nam y đi theo con đường chữa bệnh bằng liệu pháp thiên nhiên nên việc hướng dẫn cho bệnh nhân chế dinh dưỡng chữa bệnh rất quan trọng. Đây là kiến thức dinh dưỡng cao nhất từ các hội thảo quốc tế về chữa bệnh bằng liệu pháp tự nhiên mà Nam y chắt lọc và Việt hóa đưa đến cho người bệnh chế độ ăn khoa học giúp giải độc tố, cân bằng nội môi, kiềm hóa cơ thể. Với mỗi trường hợp bệnh cụ thể sẽ có những lời tư vấn riêng về thực phẩm cần tránh, thực phẩm nên ăn, thời gian ăn và cách ăn sao cho khoa học và đúng đắn nhất.

Trải qua bao sóng gió của lịch sử, Nam y, Nam dược và văn hóa chữa bệnh bằng Nam y và Nam dược vẫn được lưu truyền, phát triển từ đời này sang đời khác. Có thể thấy được Nam y và Nam dược chính là căn bản, là tinh túy của nền y học dân tộc Việt Nam. Dù cho xu hướng của xã hội hiện nay đang quá đề cao vai trò của Tây y, nhưng văn hóa chữa bệnh bằng Nam y – Nam dược vẫn tồn tại và khẳng định được chỗ đứng của mình trong lòng mọi người.

Tiến sĩ – Lương y Phùng Tuấn Giang

Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển y dược cổ truyền Việt Nam

Chủ nhiệm Nhà thuốc Thọ Xuân Đường