Những biến chứng của bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường, nếu không được kiểm soát tốt, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Các biến chứng này có thể chia thành biến chứng cấp tính và biến chứng mạn tính.

Biến chứng cấp tính

Nhiễm toan ceton (Diabetic ketoacidosis - DKA):

• Đây là biến chứng cấp tính thường gặp ở bệnh tiểu đường type 1, khi cơ thể không có đủ insulin để chuyển hóa glucose, dẫn đến sản xuất quá nhiều axit (ketone). Nếu không điều trị kịp thời, có thể gây hôn mê và thậm chí tử vong.
• Triệu chứng: Buồn nôn, ói mửa, mệt mỏi, hơi thở có mùi trái cây (do ketone), đau bụng.

Hội chứng tăng thẩm thấu (Hyperosmolar hyperglycemic state - HHS):

• Thường xảy ra ở tiểu đường type 2, khi đường huyết tăng cao đến mức độ rất nguy hiểm mà không có sự sản xuất ketone.
• Triệu chứng: Khô miệng, khát nước, đi tiểu nhiều, mệt mỏi, lú lẫn, co giật và hôn mê.

Biến chứng mạn tính

Biến chứng mạn tính của bệnh tiểu đường phát triển dần dần và ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan trong cơ thể. Các biến chứng này có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng nếu không được kiểm soát tốt.

Biến chứng tim mạch:

• Bệnh tim mạch: Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, bao gồm bệnh động mạch vành, nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Người bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc bệnh tim cao gấp đôi so với người không mắc bệnh.
• Tăng huyết áp: Người bệnh tiểu đường dễ mắc tăng huyết áp, điều này làm tăng thêm nguy cơ các vấn đề tim mạch và đột quỵ.

Biến chứng thận:

• Bệnh thận tiểu đường (Nephropathy): Tiểu đường làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, dẫn đến suy giảm chức năng thận. Nếu không điều trị, bệnh có thể tiến triển đến suy thận mạn tính, cần phải lọc máu hoặc ghép thận.
• Triệu chứng: Phù (sưng tấy chân, mắt cá chân), mệt mỏi, khó thở, đi tiểu ít, nước tiểu có bọt.

Biến chứng mắt:

• Bệnh võng mạc tiểu đường (Diabetic retinopathy): Là tình trạng tổn thương các mạch máu trong võng mạc mắt, có thể dẫn đến mù lòa.
• Đục thủy tinh thể (Cataracts) và tăng nhãn áp (Glaucoma): Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể và bệnh tăng nhãn áp, có thể dẫn đến mất thị lực nếu không được điều trị.

Biến chứng thần kinh:

• Bệnh thần kinh tiểu đường (Diabetic neuropathy): Đường huyết cao trong thời gian dài có thể gây tổn thương các dây thần kinh, đặc biệt là thần kinh ngoại biên (thần kinh ở tay và chân).
• Triệu chứng: Tê, ngứa ran, đau nhức hoặc cảm giác bỏng rát ở chân tay, có thể dẫn đến mất cảm giác. Trong một số trường hợp, tổn thương thần kinh có thể gây mất khả năng vận động hoặc dẫn đến các biến chứng như loét chân tiểu đường.

Biến chứng da:

• Nhiễm trùng da: Người bệnh tiểu đường dễ bị nhiễm trùng da do hệ miễn dịch suy yếu. Các vết thương có thể lâu lành hoặc dễ bị nhiễm trùng.
• Bệnh lý ngoài da khác: Các tình trạng như viêm da, nấm da, hoặc các vấn đề về móng cũng thường gặp ở bệnh nhân tiểu đường.

Biến chứng chân:

• Loét chân tiểu đường: Do sự kết hợp giữa tổn thương thần kinh (mất cảm giác) và lưu thông máu kém, các vết thương nhỏ ở chân có thể phát triển thành loét, dễ nhiễm trùng và khó lành.
• Hoại tử và phải cắt cụt chi: Nếu không được điều trị kịp thời, nhiễm trùng có thể dẫn đến hoại tử và phải thực hiện cắt cụt chi.

Biến chứng về răng miệng:

• Bệnh nướu răng: Người mắc tiểu đường có nguy cơ cao bị viêm nướu và các bệnh về răng miệng, như viêm nha chu.
• Khô miệng: Thiếu insulin và mức đường huyết cao có thể dẫn đến giảm lượng nước bọt, gây khô miệng và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng miệng.

Biến chứng tâm lý

• Trầm cảm: Người bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc trầm cảm cao hơn, có thể do stress khi phải quản lý bệnh và lo ngại về các biến chứng sức khỏe.
• Lo âu: Căng thẳng về việc kiểm soát đường huyết và các tác động của bệnh đến cuộc sống có thể dẫn đến lo âu.

Các biến chứng của bệnh tiểu đường có thể rất nghiêm trọng và ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Tuy nhiên, kiểm soát tốt đường huyết, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, và kiểm tra sức khỏe định kỳ có thể giúp ngăn ngừa hoặc làm chậm tiến triển của các biến chứng này. Việc điều trị bệnh tiểu đường sớm và hiệu quả là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Điều trị tiểu đường như thế nào?

Điều trị tiểu đường (đái tháo đường) nhằm mục tiêu kiểm soát mức đường huyết, giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Phương pháp điều trị phụ thuộc vào loại tiểu đường (type 1, type 2 hoặc tiểu đường thai kỳ) và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến:

Điều trị tiểu đường type 1

Tiểu đường type 1 là tình trạng không có insulin hoặc thiếu insulin, vì vậy người bệnh cần sử dụng insulin để duy trì mức đường huyết ổn định.

Tiêm insulin: Người mắc tiểu đường type 1 phải tiêm insulin hàng ngày. Có nhiều loại insulin khác nhau, bao gồm:

• Insulin tác dụng nhanh: Được sử dụng trước bữa ăn để kiểm soát mức đường huyết sau ăn.
• Insulin tác dụng dài: Được tiêm để kiểm soát đường huyết suốt ngày.
• Insulin tác dụng trung gian: Được sử dụng để kiểm soát đường huyết trong một thời gian dài.

Xét nghiệm đường huyết thường xuyên: Người bệnh cần kiểm tra đường huyết thường xuyên để điều chỉnh liều insulin cho phù hợp.

Chế độ ăn uống và tập thể dục: Cần duy trì chế độ ăn uống cân bằng, ít đường và tinh bột, đồng thời tập thể dục thường xuyên để cải thiện khả năng sử dụng insulin của cơ thể.

Điều trị tiểu đường type 2

Tiểu đường type 2 là tình trạng cơ thể kháng insulin, nghĩa là mặc dù có insulin nhưng cơ thể không sử dụng nó hiệu quả. Điều trị chủ yếu bao gồm thay đổi lối sống, thuốc và có thể cần tiêm insulin.

Thay đổi lối sống:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu chất xơ, hạn chế thực phẩm có nhiều đường và tinh bột.
• Tập thể dục đều đặn: Mỗi ngày nên tập ít nhất 30 phút thể dục, chẳng hạn như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, hoặc đạp xe.
• Giảm cân: Nếu thừa cân hoặc béo phì, giảm cân sẽ giúp cải thiện khả năng sử dụng insulin và kiểm soát đường huyết.

Thuốc điều trị tiểu đường:

• Metformin: Đây là thuốc phổ biến nhất trong điều trị tiểu đường type 2, giúp giảm lượng đường sản xuất bởi gan và tăng độ nhạy cảm của cơ thể với insulin.
• Sulfonylureas: Thuốc này giúp tuyến tụy sản xuất nhiều insulin hơn.
• DPP-4 inhibitors: Giúp tăng lượng insulin khi đường huyết cao và giảm sản xuất glucose từ gan.
• GLP-1 receptor agonists: Giúp tăng cường insulin và giảm đường huyết sau bữa ăn.
• SGLT2 inhibitors: Giúp thận loại bỏ một phần đường thừa qua nước tiểu.
• Insulin: Nếu đường huyết không được kiểm soát bằng thuốc uống, người bệnh có thể cần tiêm insulin.

Điều trị tiểu đường thai kỳ

Tiểu đường thai kỳ thường xảy ra trong thai kỳ và có thể sẽ hết sau khi sinh. Tuy nhiên, người phụ nữ mang thai cần được theo dõi chặt chẽ và điều trị kịp thời để bảo vệ sức khỏe của cả mẹ và bé.

Chế độ ăn uống: Cần ăn một chế độ dinh dưỡng lành mạnh, kiểm soát lượng carbohydrate và ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày.
Tập thể dục: Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ có thể giúp kiểm soát mức đường huyết.
Kiểm soát đường huyết: Nếu mức đường huyết không thể kiểm soát chỉ bằng chế độ ăn uống và tập thể dục, bác sĩ có thể kê thuốc (như insulin) để duy trì mức đường huyết ổn định.

Điều trị biến chứng

Các biến chứng của bệnh tiểu đường có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể, bao gồm mắt, thận, tim, và thần kinh. Do đó, ngoài việc kiểm soát đường huyết, người bệnh cũng cần điều trị và theo dõi các biến chứng như:

Kiểm tra mắt định kỳ: Để phát hiện sớm các vấn đề về mắt như tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể hoặc bệnh võng mạc tiểu đường.
Kiểm tra thận: Xét nghiệm chức năng thận để phát hiện sớm bệnh thận tiểu đường.
Kiểm tra sức khỏe tim mạch: Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch, vì vậy cần theo dõi huyết áp, cholesterol và thực hiện lối sống lành mạnh.
Điều trị nhiễm trùng và vết thương: Người bệnh tiểu đường dễ bị nhiễm trùng và các vết thương khó lành, vì vậy cần chăm sóc vết thương đúng cách.

Lưu ý quan trọng:

• Điều trị tiểu đường cần được cá nhân hóa và theo dõi thường xuyên để điều chỉnh các phương pháp điều trị cho phù hợp với tình trạng cụ thể của người bệnh.
• Các thay đổi lối sống như ăn uống lành mạnh và tập thể dục đều đặn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh.

Nếu không được kiểm soát tốt, bệnh tiểu đường có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, đột quỵ, suy thận, mù lòa, và mất cảm giác ở các chi.

Cách phòng tránh tiểu đường

Việc phòng tránh bệnh tiểu đường, đặc biệt là tiểu đường type 2, chủ yếu liên quan đến việc duy trì một lối sống lành mạnh. Dưới đây là một số cách phòng tránh tiểu đường hiệu quả:

Duy trì cân nặng hợp lý

• Giảm cân: Nếu bạn thừa cân, việc giảm cân có thể giảm nguy cơ mắc tiểu đường type 2. Thừa cân và béo phì là yếu tố nguy cơ lớn dẫn đến bệnh tiểu đường, vì chúng làm tăng kháng insulin.
• Chỉ số BMI lý tưởng: Duy trì chỉ số BMI (Body Mass Index) trong khoảng từ 18,5 đến 24,9.

Ăn uống lành mạnh

• Chế độ ăn cân đối: Hãy ăn nhiều rau củ, trái cây, các loại ngũ cốc nguyên hạt (như yến mạch, quinoa), đậu, hạt, và protein nạc (như thịt gia cầm, cá, đậu).
• Giảm lượng đường và tinh bột tinh chế: Tránh các thực phẩm chứa nhiều đường, nước ngọt có ga, đồ ăn nhanh, bánh kẹo và thực phẩm chế biến sẵn.
• Chế độ ăn ít chất béo bão hòa: Hạn chế sử dụng các loại chất béo không lành mạnh như mỡ động vật, thực phẩm chiên rán nhiều lần và các sản phẩm từ sữa béo.
• Ăn ít thực phẩm có chỉ số glycemic cao: Các thực phẩm như bánh mì trắng, cơm trắng, khoai tây chế biến sẵn có thể làm tăng nhanh lượng đường huyết, vì vậy hãy thay thế bằng các thực phẩm có chỉ số glycemic thấp như ngũ cốc nguyên hạt, khoai lang.

Tập thể dục thường xuyên

• Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày: Hoạt động thể chất đều đặn giúp cải thiện khả năng sử dụng insulin của cơ thể, giảm mức đường huyết và duy trì cân nặng hợp lý.
• Các hình thức tập thể dục: Bạn có thể tham gia các hoạt động như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, đạp xe, yoga hoặc các bài tập tăng cường cơ bắp.
• Chia nhỏ các buổi tập: Nếu không thể tập liên tục 30 phút, bạn có thể chia thành 2-3 buổi tập ngắn trong ngày, miễn sao đạt đủ thời gian vận động.

Kiểm soát căng thẳng

• Stress có thể làm tăng mức đường huyết: Hormon cortisol được tiết ra khi căng thẳng có thể làm tăng mức đường huyết. Các kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, yoga, hít thở sâu, và thư giãn có thể giúp giảm nguy cơ tiểu đường.
• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ chất lượng là một yếu tố quan trọng giúp cơ thể duy trì cân bằng hormone và hỗ trợ kiểm soát mức đường huyết. Mỗi người cần ngủ từ 7-8 giờ mỗi đêm.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

• Kiểm tra đường huyết: Nếu bạn có yếu tố nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường (ví dụ: thừa cân, gia đình có người mắc bệnh tiểu đường), hãy kiểm tra đường huyết định kỳ để phát hiện sớm dấu hiệu của bệnh.
• Kiểm tra huyết áp và cholesterol: Cũng nên kiểm tra huyết áp và mức cholesterol thường xuyên, vì bệnh tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Tránh uống rượu và không hút thuốc

• Hạn chế uống rượu: Rượu có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, đặc biệt là khi uống nhiều và thường xuyên.
• Không hút thuốc: Hút thuốc làm tăng nguy cơ bệnh tiểu đường và các biến chứng sức khỏe liên quan, bao gồm bệnh tim mạch và bệnh thận.

Dành thời gian chăm sóc sức khỏe tâm lý

• Đối phó với cảm xúc tiêu cực: Lo âu, trầm cảm, và căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến việc duy trì một lối sống lành mạnh. Bạn nên tham gia các hoạt động giúp thư giãn tinh thần, duy trì các mối quan hệ xã hội tốt và tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia nếu cảm thấy cần thiết.

Dành sự quan tâm đặc biệt cho người có yếu tố nguy cơ cao

• Tiền tiểu đường: Nếu bạn có mức đường huyết cao hơn bình thường nhưng chưa đủ để chẩn đoán tiểu đường (gọi là tiền tiểu đường), việc thay đổi lối sống như ăn uống và vận động sẽ giúp bạn ngăn ngừa sự phát triển của bệnh.
• Tiểu đường thai kỳ: Phụ nữ mắc tiểu đường thai kỳ cần kiểm soát đường huyết trong thai kỳ và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh sau khi sinh để giảm nguy cơ mắc tiểu đường type 2 sau này.

Duy trì thói quen sống lành mạnh lâu dài

Phòng ngừa tiểu đường không phải là một việc làm tạm thời mà là một thói quen lâu dài. Duy trì chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục đều đặn và kiểm soát stress là những yếu tố quan trọng để phòng tránh tiểu đường và cải thiện sức khỏe tổng thể.

DS. Hoàng Long (Thọ Xuân Đường)