Đột quỵ là gì?

Đột quỵ xảy ra khi các tế bào não bị thiếu oxy và chất dinh dưỡng do nguồn cung cấp máu lên não bị gián đoạn. Sự gián đoạn có thể xảy ra do mạch máu trong não bị vỡ (đột quỵ xuất huyết) hoặc do mạch máu bị tắc nghẽn, điển hình là do cục máu đông (đột quỵ do thiếu máu cục bộ). Phần lớn các cơn đột quỵ là đột quỵ do thiếu máu cục bộ.

Mặc dù cả nam giới và phụ nữ đều bị đột quỵ, nhưng mọi người bắt đầu thừa nhận rằng có nhiều phụ nữ bị đột quỵ hơn nam giới và phụ nữ phải chịu nhiều gánh nặng lâu dài hơn do đột quỵ. Điều này một phần có thể được giải thích là do phụ nữ sống lâu hơn, nhưng cũng có những yếu tố đặc thù khác về giới.

Phụ nữ cũng có nhiều khả năng trở thành người chăm sóc cho những người bị đột quỵ và do đó phải gánh chịu nhiều hậu quả của đột quỵ hơn, bao gồm cả nguy cơ bị đột quỵ cao hơn.

Sự thật về phụ nữ và đột quỵ

Phụ nữ phải gánh chịu phần lớn gánh nặng do đột quỵ và số liệu thống kê cho thấy:

• Đột quỵ là kẻ giết người lớn thứ hai đối với phụ nữ Úc và giết chết nhiều phụ nữ hơn cả ung thư vú.
• Nhiều phụ nữ chết vì đột quỵ hơn nam giới.
• Phụ nữ có xu hướng bị đột quỵ khi lớn tuổi, do đó mức độ ảnh hưởng nặng nề hơn và họ bị khuyết tật nhiều hơn.
• Ba trong bốn người chăm sóc người bị đột quỵ là phụ nữ.
• Những phụ nữ chăm sóc người bị đột quỵ có nhiều khả năng gặp các vấn đề về sức khỏe như trầm cảm và đột quỵ.

Nguyên nhân gây đột quỵ ở phụ nữ

Tăng nguy cơ đột quỵ ở phụ nữ có liên quan đến:

• Chứng đau nửa đầu với hào quang thị giác như đèn nhấp nháy, điểm mù, khó tập trung vào mọi thứ – đây là một nguy cơ, đặc biệt nếu kết hợp với hút thuốc và thuốc tránh thai đường uống.
• Hút thuốc.
• Béo phì.
• Thai kỳ.
• Một số loại thuốc tránh thai đường uống,
• Huyết áp cao.

Phụ nữ có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn trong đời và cũng có một số yếu tố nguy cơ đặc trưng theo giới tính. Mặc dù đột quỵ không phổ biến trong thai kỳ nhưng nó vẫn là một yếu tố nguy cơ, đặc biệt nếu người phụ nữ bị tiền sản giật hoặc huyết áp cao. Nguy cơ tăng lên trong tam cá nguyệt thứ ba và trong 3 tháng sau khi sinh.

Các yếu tố nội tiết trong thời kỳ mang thai và trong khi dùng một số loại thuốc tránh thai đường uống có thể làm tăng khả năng đông máu và do đó làm tăng nguy cơ đột quỵ ở một số phụ nữ.

Phụ nữ có nhiều khả năng bị vỡ mạch máu (phình động mạch não) và phụ nữ có nhiều khả năng bị một loại chảy máu cụ thể trong não (xuất huyết dưới nhện).

Phụ nữ bị đột quỵ có triệu chứng gì?

Một số dấu hiệu hay triệu chứng đột quỵ có thể chỉ xảy ra ở nữ giới và hiếm khi xuất hiện ở nam giới như:

• Khó thở, đau ngực.
• Đau đầu cấp.
• Ngất xỉu hoặc mất ý thức.
• Buồn nôn hoặc nôn mửa.
• Co giật.
• Nấc cụt.

Vì những triệu chứng này chỉ xảy ra với phụ nữ nên khi xảy ra ít người có thể nhận biết và liên tưởng chúng ngay lập tức với đột quỵ. Sự chậm trễ này có thể ảnh hưởng đến việc điều trị và gây cản trở tới quá trình hồi phục.

Ngoài ra, những hành vi bất thường, chẳng hạn như buồn ngủ đột ngột, cũng có thể là dấu hiệu của đột quỵ. Các bác sĩ lâm sàng gọi tập hợp những triệu chứng này là “Thay đổi trạng thái tâm thần”. Các triệu chứng này bao gồm:

• Không phản hồi lại các kích thích.
• Mất phương hướng.
• Hoang mang.
• Thay đổi hành vi đột ngột.
• Kích động.
• Ảo giác.

Do đó, để hạn chế nguy cơ tử vong do đột quỵ, khi nghi ngờ có các triệu chứng bất thường kể trên, chị em cần sớm đến bệnh viện để được thăm khám y tế kịp thời.

Dấu hiệu của đột quỵ thường gặp

Bài kiểm tra FAST là một cách dễ dàng để ghi nhớ các dấu hiệu đột quỵ phổ biến nhất.

• Khuôn mặt - Face. Kiểm tra khuôn mặt của họ. Miệng của họ có bị xệ xuống không? 
• Cánh tay - Arms. Họ có thể nâng cả hai cánh tay? 
• Lời nói - Speech. Lời nói của họ có bị lắp bắp không? Họ có hiểu bạn không?
• Thời gian -  Time. Thời gian xuất hiện triệu chứng rất quan trọng, càng phát hiện sớm khả năng hồi phục càng cao.

Ngoài ra còn có thể có những dấu hiệu khác:

• Mặt, cánh tay hoặc chân của bạn có thể bị tê, vụng về, yếu hoặc bị liệt. Điều này có thể ở một hoặc cả hai bên cơ thể bạn.
• Cảm thấy chóng mặt, mất thăng bằng hoặc ngã không rõ lý do.
• Mất tầm nhìn của bạn. Điều này có thể ở một hoặc cả hai mắt.
• Nhức đầu, thường dữ dội và đột ngột.
• Khó nuốt.
• Buồn nôn và ói mửa.

Giảm nguy cơ đột quỵ ở phụ nữ

Để ngăn ngừa đột quỵ trong tương lai, bạn có thể:

• Duy trì chế độ dinh dưỡng khoa học, cân bằng các nhóm chất.
• Đảm bảo duy trì cân nặng hợp lý, khỏe mạnh (chỉ số BMI trong khoảng 18.5 – 22.9 kg/m²).
• Tránh xa bia rượu, thuốc lá.
• Tập thể dục thường xuyên, >=30p/ngày, >= 3 ngày/tuần
• Kiểm soát các bệnh nền nếu mắc phải, bao gồm bệnh tim mạch, béo phì, tăng huyết áp, tiểu đường…
• Theo dõi huyết áp trong thai kỳ và sau khi sinh con.
• Tầm soát bệnh rung nhĩ cũng như các bệnh nền liên quan khác.
• Nếu đang có ý định sử dụng thuốc tránh thai kết hợp, phụ nữ cần đến bệnh viện kiểm tra sức khỏe (đặc biệt là huyết áp) và tham vấn ý kiến từ bác sĩ.
• Thăm khám sức khỏe tổng quát và tầm soát đột quỵ định kỳ để sớm phát hiện các bệnh lý tiềm ẩn nguy cơ gây đột quỵ, từ đó có thể áp dụng biện pháp can thiệp, phòng tránh kịp thời.

Ngoài ra, phụ nữ đã từng bị đột quỵ trước đó cần tuân thủ những điều sau đây để ngăn chặn nguy cơ đột quỵ tái phát:

• Hạn chế ăn nhiều muối, chất béo, đường, tránh hoạt động quá sức.
• Kiểm soát các bệnh nền liên quan.
• Không nên mang thai khi cơ thể chưa hồi phục chức năng.
• Không được tự ý uống thuốc ngừa thai, các loại thực phẩm chức năng bổ sung nội tiết tố hoặc bất kỳ loại thuốc nào khi chưa tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Giữ tinh thần lạc quan vui vẻ, nghỉ ngơi điều độ, vận động nhẹ thường xuyên.
• Tuân thủ lịch tái khám và các yêu cầu khác từ bác sĩ.

Khả năng phục hồi sau đột quỵ có thể khác nhau ở mỗi người. Kiên trì tập vật lý trị liệu có thể giúp người bệnh dần khôi phục lại những kỹ năng đã mất. Một số người có thể học lại cách đi bộ hoặc nói chuyện chỉ trong vòng vài tháng, những người khác có thể cần thêm thời gian để hồi phục. 

Với đột quỵ, điều trị nhanh chóng và đúng cách là yếu tố then chốt giúp người bệnh bảo toàn tính mạng, hồi phục chức năng tối ưu, hạn chế nguy cơ gặp biến chứng nguy hiểm. Vậy nên hiểu rõ về các dấu hiệu đột quỵ ở nữ giới cũng như các yếu tố nguy cơ của đột quỵ có thể giúp chị em chủ động đi khám, tầm soát và cấp cứu kịp thời.

BS. Đỗ Nguyệt Thanh (Thọ Xuân Đường)