Ngũ Gia Bì Chân Chim - Vị Thuốc Của Người Việt
Ngũ gia bì chân chim có tên khoa học là Schefflera octophylla Harms,thuộc họ Ngũ gia bì Araliaceae.
Cây có thể cao từ 2-8m.Lá kép hình chân vịt,mọc so le,có 6-8 lá chét,cuống lá dài 8-30cm,lá chét nguyên hình trứng,đầu nhọn hay hơi tù dài 7-17cm,rộng 3-6cm.Cụm hoa chùy hoặc chùm tán.Hoa nhỏ màu trắng,số cánh hoa và nhị bằng nhau,thường là 5. Quả mọng hình cầu,đường kính 3-4mm,khi chín có màu tím sẫm đen,trong có 6-8 hạt,nở vào mùa thu đông.Cây mọc rải rác khắp Việt Nam,nhiều nhất tại các tỉnh Hòa Bình,Lào Cai,Phú Thọ,Bắc Giang,…Ngoài tác dụng làm thuốc dong y, lá cây còn dùng làm rau ăn, làm cảnh.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
Vỏ thân Ngũ gia bì chân chim chứa Saponin,tanin,tinh dầu.Các saponin nhóm ursan và olean.Cho đến nay,có khoảng 12 saponin chia ra 6 cặp tương ứng với ursa 12-ene glycosid và olean 12-ene glycosid đã biết.Các nhà nghiên cứu đã phân lập và xác định được asiaticosid có mặt trong vỏ thân Ngũ gia bì chân chim với hàm lượng 0,05% asiaticosid là glycosid đã biết có trong rau má.Lá chứa tinh dầu và các saponin,các saponin chủ yếu thuộc nhóm lupan,trong đó chất có chứa hàm lượng cao nhất là 3-a-hydroxylup-20 ene-23.
Qua một số thí nghiệm,đã chứng minh tác dụng của Ngũ gia bì chân chim như sau:
- Tăng lực,tăng khả năng vận động:Với liều 2,5g vỏ/kg vỏ thân Ngũ gia bì chân chim làm tăng thời gian vận động rõ rệt(thí nghiệm trên chuột nhắt trắng).
- Kích thích thần kinh với liều 0,75g/kg vỏ thân Ngũ gia bì chân chim.
- Với liều 5g/kg vỏ thân Ngũ gia bì chân chim có tác dụng chống lạnh rõ rệt.
- Uống với liều 2,5g/kg vỏ thân Ngũ gia bì chân chim có tác dụng hạ đường huyết.
- Độc tính:Thử độc tính bán trường diễn trên động vật thực nghiệm,khi dùng Ngũ gia bì chân chim không có tác dụng độc hại đối với chức năng gan,thận và hằng số máu.
Công dụng của Ngũ gia bì chân chim và các bài thuốc ứng dụng
• Công dụng
- Điều trị bệnh phong thấp đau xương khớp,tê bại tay chân ở người cao tuổi.
- Điều trị các bệnh ngứa ngoài da,phù thũng,vết thương sưng đau.
- Tác dụng giải nhiệt,ra mồ hôi,lợi niệu.
- Bồi bổ cơ thể.
• Cách dùng và liều dùng
Nhân dân thường thu hái vỏ thân và rễ Ngũ gia bì chân chim dùng làm thuốc.Có thể dùng đơn độc hoặc phối ngũ với các vị thuốc khác thành phương thuốc bổ hư, lợi niệu, trừ phong thấp. Liều dùng 6-11g/ngày. Ngoài ra, lá Ngũ gia bì chân chim còn được dùng ngoài để sát trùng, trị thương.
• Bài thuốc ứng dụng:
- Điều trị xơ cứng bì toàn thể có hội chứng Raynaud dương tính: Ngũ gia bì chân chim 10g,Tang bạch bì 10g,Bạch truật 10g,Thăng ma 8g, Sài hồ 8g, Hồng hoa 7g, Xuyên khung 10g, tang chi 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
- Trị chấn thương:Lá Ngũ gia bì chân chim tươi tươi giã nát,lấy nước thấm vào vải đắp vào vùng tổn thương (Quảng Tây Trung thảo dược).
.gif)
