Tên khoa học: Melia azedarach L., họ Xoan (Meliaceae). Cây mọc hoang và trồng nhiều ở nước ta.
Mô tả: Cây to, cao 10-15m, thân thẳng, vỏ xù xì màu xám, có nhiều khía dọc lồi lõm và chấm trắng. lá kép lông chim lẻ 2-3 lần, mọc sole, có thể dài 60-70cm, lá chét mọc đối dài 7-8cm rộng 2-3cm gốc hơi lệch, đầu nhọn, mép khía răng, mặt dưới và cuống lá có lông. Cụm hoa mọc ở kẽ lá thành xim, hoa màu tím nhạt hoặc màu trắng. Quả khi chín màu vàng.
Cây Xoan được trồng nhiều nơi ở nước ta
Bộ phận dùng: Vỏ rễ và vỏ cây, thường gọi là Khổ luyện bì.
Thành phần hóa học chính: Các bộ phận của cây chứa saponin triterpenoid, vỏ thân có chất đắng, tanin, hạt chứa dầu béo.
Công dụng: Vỏ rễ dùng chữa giun chui ống mật. Dầu hạt có tác dụng hợp đồng với thuốc đái tháo đường. Hạt và lá cây Xoan chịu hạn dùng để chế thuốc bảo vệ và bảo quản ngũ cốc sau thu hoạch có hiệu quả tốt.
Cách dùng và liều lượng: Bóc vỏ xoan cạo hết lớp bần bên ngoài, chỉ lấy phần vỏ ở giữa. Sao vỏ đến hơi vàng khi dùng.
Bài thuốc
1.Chữa giun chui ống mật gồm :
-Vỏ xoan 24g, Ô mai 30g, Xuyên tiêu 9g, Binh lang 12g, Xuyên luyện tử 15g, Mộc hương 9g, Chỉ xác 9g, Thanh bì 9g, Sử quân tử 15g. Sắc uống khi bị đau.
-Vỏ xoan 10g, Sử quân tử 10g, Đại hoàng 15g, Ô mai 20g, Bạch thược 30g, Binh lang 15g, Nhân trần 10g, Long đởm thảo 10g, Xuyên tiêu 10g, Bồ công anh 10g. Sắc lấy nước, thêm dấm ăn, quấy đều, uống. Uống 1-2 thang.
2.Trị giun chui ống mật, bụng trên đau quặn: Vỏ xoan, Tân lang, Sử quân tử, Chỉ xác mỗi vị 12g, Quảng mộc hương 8g, Ô mai 4 g. Sắc uống.
Chú ý: Vỏ xoan có độc, nếu uống nhiều sẽ bị hoa mắt chóng mặt, choáng đầu.