BỆNH NHÂN MẮC CÁC BỆNH VỀ THẬN NÊN ĂN GÌ?
Đối với những bệnh nhân mắc các bệnh về thận, yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tiên lượng bệnh đó là chế độ ăn uống. Đối với mỗi loại bệnh thận khác nhau thì chế độ ăn cũng khác nhau, bệnh nhân cần được tư vấn kĩ càng và tuân thủ nghiêm ngặt để tránh tình trạng nặng thêm của bệnh.
1. Bệnh nhân suy thận mạn
Bệnh suy thận do nhiều nguyên nhân gây tổn thương thận, làm cho chức năng thận bị giảm từ từ không có triệu chứng trong một thời gian dài.
Bệnh nhân suy thận mạn thường bị suy dinh dưỡng do ăn vào không đủ (ăn kém, nôn, kiêng kị, hạn chế quá nhiều Protein…), và do rối loạn chuyển hóa, nhiễm độc Ure, rối loạn Hormon (tăng cortisol, tăng PTH, giảm erythropoietin, giảm hoạt tính insulin) bệnh đường tiêu hóa. Thực hiện chế độ ăn hợp lý để cải thiện tình trạng thiếu dinh dưỡng, điều chỉnh rối loạn chuyển hóa do đó làm chậm tiến triển của bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống.
Năng lượng cần thiết bệnh nhân suy thận mạn vào khoảng 35 – 45kcal/kg/ngày.
- Lượng Protein đưa vào nên căn cứ vào tình trạng người bệnh mà mức độ tổn thương chức năng thận. Thông thường nên ăn khoảng 0,3 - 0,6g/kg Protein. Việc giảm Protein trong khẩu phần ăn có tác dụng giảm tích lũy các sản phẩm thải ở trong cơ thể, hạn chế biến chứng tăng ure máu, làm giảm triệu chứng khó chịu của suy thận mãn (nôn, mệt mỏi, chán ăn, ngứa da…), làm chậm tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối. Nếu khẩu phần ăn có lượng Protein quá thấp có thể bổ sung Keto/Aminoacid theo chỉ định của bác sĩ.
- Chất béo (Lipid) chỉ nên dưới 30% tổng năng lượng khẩu phần ăn mỗi ngày. Nên ăn dầu thực vật hạn chế mỡ động vật, vì người suy thận có rối loạn chuyển hóa Lipid, có thể dẫn đến mỡ máu cao, gây xơ mỡ động mạch.
- Chất bột đường (Carbohydrate) nên chiếm khoảng 55 - 60% tổng năng lượng khẩu phần hằng ngày. Nên dùng thực phẩm giàu xơ, thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp nếu bệnh nhân có kèm bệnh đái tháo đường. Nên chọn các loại thực phẩm như: Miến dong, khoai lang, sắn…
- Bệnh nhân có phù và tăng huyết áp cần hạn chế ăn muối chỉ nên dùng 2,5 - 5g muối/ngày. Khi chế biến thức ăn, không nên cho muối và mì chính, chỉ được phép dùng một thìa nhỏ nước mắm mỗi ngày. Khi bị phù to thì phải ăn nhạt hoàn toàn. Người bị suy thận mạn tính không nên ăn các loại dưa, cà, mắm tôm, cá khô, bánh mì… (những loại thực phẩm này có chứa lượng muối lớn).
- Bệnh nhân suy thận thường có Kali máu tăng, vì vậy khi ăn hoa quả và rau xanh tốt nhất là các loại có lượng Kali thấp như dưa hấu, dưa chuột, bí đỏ, bí xanh, cà tím, bầu, rau cần, cải trắng… Hạn chế ăn các thực phẩm nhiều Kali như nho khô, chuối khô, thanh long, bơ… rau có lá xanh đậm như rau ngót, rau đay, rau dền, rau muống… mộc nhĩ, các loại đậu đỗ.
- Ăn các thực phẩm giàu sắt để cải thiện tình hình thiếu máu.
- Bổ sung các loại Vitamin tan trong nước như Vitamin nhóm B đặc biệt vitamin C.
- Hạn chế thực phẩm có nhiều Phospho như: Tôm khô, lá lốt, lòng đỏ trứng, nấm, đậu nành, hạt sen, thịt bò…
- Lượng nước bệnh nhân suy thận mạn nên uống mỗi ngày bằng lượng nước tiểu cộng thêm 200-300ml.
2. Bệnh nhân suy thận cấp
Suy thận cấp là chức năng bài tiết của thận bị suy nhanh. Đặc trưng bởi tăng Ure máu cấp, Creatinin tăng cao và thường có thiểu niệu hoặc vô niệu.
- Thời kì ăn ít: Chủ yếu ăn các chất đường bột, nhằm đảm bảo cung cấp đủ năng lường để người bệnh không bị gầy sút nhanh. Nên chọn các thực phẩm có độ dinh dưỡng cao như đường, nước ép hoa quả, sữa… và các thức ăn có Kali thấp, như dưa hấu, dưa chuột, bí đỏ, bí xanh, cà tím, bầu rau cần, cải trắng... Hạn chế tối đa lượng Protein, nước và muối.
- Thời kì tiểu nhiều: Có thể có ít Protein trong khẩu phần ăn nhưng chủ yếu vẫn là dùng sữa, trứng gà.
- Thời kì phục hồi: Tùy vào tình hình giảm Protein trong máu mà dần dần tăng lượng protein trong thực đơn.
3. Bệnh nhân hội chứng thận hư
Hội chứng thận hư là bệnh cầu thận đặc trưng bởi Protein niệu rất cao (trên 3,5g/ngày) Albumin trong máu thấp (dưới 30g/l), phù trắng mềm và Lipid trong máu cao.
- Cần đảm bảo năng lượng cho bệnh nhân hội chứng thận hư từ 35 - 40kcalo/kg/ngày.
- Tăng lượng Protein: Đối với bệnh nhân mắc hội chứng thận hư, nhu cầu Protein tăng lên do mất một lượng lớn qua đường tiểu, nhưng không nên ăn quá nhiều vì có thể sẽ làm cầu thận bị xơ hóa dẫn đến suy thận. Lượng Protein trung bình cho bệnh nhân hội chứng thận hư là 1g/kg/ngày + Protein mất qua nước tiểu trong 24 giờ. Nên ăn các loại thực phẩm giàu Protein như thịt nạc, cá, tôm, trứng, sữa bột tách bơ, đậu… Nếu bệnh nhân không tăng Ure máu thì lượng Protein trong chế độ ăn là trên 2g/ kg/ngày. Nếu bệnh nhân có kèm theo suy thận thì chế độ ăn sẽ giảm Protein tùy theo mức độ suy thận.
- Giảm lượng Lipid: Nên ăn giảm Lipid, chỉ ăn khoảng 20-25g/ngày. Bệnh nhân hội chứng thận hư có rối loạn chuyển hóa Lipid, tăng Cholesterol. Không nên ăn các loại thực phẩm có chứa nhiều Cholesterol như mỡ và phủ tạng động vật như tim, gan, thận, óc, lòng, lòng đỏ trứng gà... Khi chế biến nên hấp, luộc và hạn chế xào, rán, quay, dùng dầu thực vật thay cho mỡ và bơ.
- Carbohydrat: Đảm bảo lượng Carbohydrat 35kcal/kg/ngày. Thực phẩm nên ăn bao gồm gạo, mì, khoai, đường…
- Bổ sung Vitamin và khoáng chất: Nên dùng các thực phẩm giàu các loại Vitamin và khoáng chất, đặc biệt là Vitamin D và Sắt. Nên ăn những thực phẩm có chứa nhiều vitamin C, beta caroten, Vitamin A như các loại rau xanh, quả có màu đỏ và vàng vì chúng có tác dụng chống Oxy hóa, chống gốc tự do (là nguyên nhân gây xơ hóa cầu thận, dẫn đến suy thận). Những trường hợp tiểu ít và Kali máu tăng thì phải hạn chế các loại thực phẩm nhiều Kali.
- Nước: Lượng nước đưa vào hàng ngày = Lượng nước tiểu 24h + 500ml. Tuỳ vào mức độ phù và lượng nước tiểu, lượng nước uống vào khoảng từ 500 - 700 ml/ngày. Hạn chế uống nước hơn nếu bệnh nhân có hạ Na máu.
- Hạn chế muối: Lượng muối ăn vào tuỳ thuộc vào mức độ phù của bệnh. Bệnh nhân hội chứng thận hư có phù nhẹ: Nên hạn chế muối tương đối (dưới 2g/ngày). Bệnh nhân hội chứng thận hư có phù to: Nên giảm muối tuyệt đối (dưới 0,5 g/ngày). Khi chế biến thức ăn hạn chế nêm muối và mì chính. Không ăn những thực phẩm ướp mặn như cá khô, thịt muối, mắm, tương, dưa muối, cà muối…
- Hạn chế sử dụng thực phẩm chế biến sẵn như mì ăn liền, lạp xưởng, đồ hộp, giò chả, xúc xích, đồ uống có ga...
- Rau quả: Ăn như người bình thường, trường hợp tiểu ít thì phải hạn chế rau quả có chứa nhiều Kali.
Lượng thực phẩm nên sử dụng hàng ngày (Chú ý chất đạm động vật chỉ dùng 1 loại thịt hoặc cá hoặc đậu):
4. Bệnh nhân thận đa nang
Thận đa nang là bệnh rối loạn di truyền. Thận đa nang là thận gồm nhiều nang nhỏ có chứa chất lỏng bên trong. Các nang này có kích thước khác nhau, nếu kích thước nang lớn hơn 6cm có thể sẽ nguy hiểm tới tính mạng. Do đó bệnh nhân cần phải thường xuyên theo dõi, khám kiểm tra để có hướng điều trị và chế độ ăn uống phù hợp.
Dưới đây là chế độ ăn cho bệnh nhân thận đa nang:
- Chia nhỏ bữa ăn nhiều lần trong ngày, không nên ăn quá no một lúc.
- Ăn nhạt tương đối (khoảng 2 – 3g muối/ngày).
- Ăn ít Protein, nên ăn dưới 0,8g/kg/ngày.
- Hạn chế ăn các loại thực phẩm chứa nhiều Kali như: Cam, chuối…
- Không nên ăn mỡ và phủ tạng động vật vì chứa lượng Cholesterol và Purine cao, tăng gánh nặng cho thận trong việc thải trừ…
Ngoài chế độ ăn uống hợp lý, bệnh nhân cần phải nghỉ ngơi, không nên làm việc quá sức, tinh thần thoải mái, lạc quan, tránh căng thẳng, stress, tập thể dục đều đặn.
5. Bệnh nhân sỏi thận
Sỏi thận là bệnh phổ biến của hệ tiết niệu. Nguyên nhân gây sỏi thận là do rối loạn trao đổi chất khoáng, kết tủa và tích tụ lại dần dần hình thành sỏi. Chế độ dinh dưỡng thất điều, uống ít nước và do dùng một số loại thuốc như Vitamin D, Calci, Ascorbic, Sulphanilamid dài ngày, lượng nhiều có thể gây bệnh. Các loại thức ăn có nhiều nhiều Acid Oxalic như thịt gà, gan, đậu, ca cao, cafe, rau cần tây, bắp cải, cải củ… làm tăng khả năng hình thành sỏi thận. Nước có chứa Ca(HCO3)2, thức ăn cay và chua làm tăng độ Acid trong nước tiểu cũng thúc đẩy tạo sỏi. Đối với bệnh nhân ung thư cũng có thể bị lắng đọng Urat gây sỏi thận cho tăng Acid uric máu (thoái giáng nhân Purine do phá hủy tế bào).
Dưới đây là chế độ ăn cho bệnh nhân sỏi thận:
- Các loại thịt: Giảm lượng thịt bò, thịt gia cầm, cá vì những thực phẩm này giàu Protein và chứa nhiều nhân Purine vì vậy sẽ khiến Oxalate trong nước tiểu tăng lên, tích tụ thành sỏi, Acid uric tăng làm tăng lắng đọng tinh thể Urat tại thận.
- Các loại thực phẩm khác có chứa lượng nhiều Oxalate bao gồm các loại đậu đỗ, củ cải đường, dâu, cam, Chocolata, cafe và lạc...
- Ăn hạn chế muối (dưới 6g/ngày), vì muối cũng làm tăng lắng đọng Oxalate gây sỏi.
- Cần uống nhiều nước, để thải ra khoảng 2 - 2,5 lít/ngày nước tiểu.
- Không nên ăn hoa quả sau 12h trưa vì tăng Acid trong máu và nước tiểu dễ gây lắng đọng các tinh thể gây ra sỏi.
Bác sĩ: Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)
.gif)
