Đau cổ vai gáy là một tình trạng phổ biến trong xã hội hiện đại, đặc biệt ở những người thường xuyên làm việc với máy tính, điện thoại hoặc thiết bị công nghệ trong thời gian dài mà không có tư thế ngồi đúng. Khi công nghệ ngày càng trở nên thiết yếu trong cuộc sống hằng ngày, không chỉ trong công việc mà cả trong giải trí, học tập và giao tiếp, thì việc sử dụng các thiết bị như điện thoại di động hay máy tính trong thời gian kéo dài mà không có sự điều chỉnh hợp lý về tư thế đã trở thành một trong những nguyên nhân chủ yếu gây nên tình trạng đau mỏi cổ vai gáy. Đây là một biểu hiện rối loạn cơ xương khớp thường gặp, gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, hiệu suất làm việc và cả tâm lý của người bệnh. Về mặt cơ chế, vùng cổ vai gáy là nơi tập trung nhiều nhóm cơ, dây thần kinh, mạch máu, và đốt sống cổ có vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ đầu và tạo nên sự linh hoạt trong chuyển động của đầu, cổ, vai. Khi bạn ngồi cúi đầu quá lâu để nhìn màn hình điện thoại hoặc gập cổ về phía trước để sử dụng máy tính, toàn bộ trọng lượng của đầu sẽ dồn xuống vùng cổ, tạo áp lực lớn lên các đốt sống cổ và cơ vùng vai gáy. Trong trạng thái bình thường, đầu người trưởng thành nặng khoảng 4,5 đến 5,5 kg, nhưng khi cúi đầu 15 độ thì áp lực tác động lên cổ tương đương với 12 kg, và nếu cúi đến 60 độ thì trọng lực lên cổ có thể lên tới 27 kg. Điều này lý giải vì sao những người thường xuyên cúi đầu khi sử dụng thiết bị công nghệ lại dễ bị đau mỏi vùng cổ vai gáy đến vậy. Việc lặp đi lặp lại hành động sai tư thế trong thời gian dài dẫn đến tình trạng căng cơ, co cứng cơ, gây ra viêm nhẹ và làm tổn thương các mô mềm xung quanh đốt sống cổ, thậm chí có thể gây thoái hóa hoặc thoát vị đĩa đệm cổ nếu không được xử lý đúng cách.

Các triệu chứng của đau cổ vai gáy do tư thế sai khi dùng điện thoại hoặc máy tính có thể bắt đầu một cách âm thầm và ngày càng rõ rệt hơn theo thời gian. Người bệnh thường cảm thấy đau âm ỉ ở vùng cổ, vai hoặc gáy, đôi khi lan lên đầu gây nhức đầu, hoặc lan xuống cánh tay gây tê bì, mất cảm giác, yếu cơ. Cơn đau có thể tăng lên khi người bệnh ngồi lâu, thay đổi tư thế đột ngột hoặc khi trời lạnh. Trong một số trường hợp, người bệnh còn có biểu hiện chóng mặt, mất ngủ, mệt mỏi kéo dài, giảm khả năng tập trung. Những triệu chứng này không chỉ ảnh hưởng đến thể chất mà còn tác động xấu đến tinh thần, dễ khiến người bệnh rơi vào trạng thái căng thẳng, lo âu và suy giảm chất lượng cuộc sống. Nguyên nhân chính gây ra tình trạng này là do tư thế ngồi làm việc hoặc sử dụng thiết bị không đúng. Rất nhiều người có thói quen cúi đầu quá mức khi nhìn vào điện thoại, ngồi gập cổ, rụt vai khi làm việc với máy tính, hoặc ngồi lâu mà không thay đổi tư thế, không có sự hỗ trợ tốt từ bàn ghế, ánh sáng và màn hình. Ngoài ra, việc làm việc quá tải, căng thẳng kéo dài, ít vận động, ngủ không đủ giấc, môi trường làm việc không thuận lợi như bàn làm việc quá thấp hoặc ghế không có tựa lưng… cũng là những yếu tố góp phần làm gia tăng nguy cơ bị đau cổ vai gáy. Không chỉ dân văn phòng, mà học sinh, sinh viên, người làm nghề lái xe, người chơi game thường xuyên cũng là nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng bởi tình trạng này.

Việc điều trị đau cổ vai gáy do sử dụng thiết bị công nghệ sai tư thế trước hết cần dựa vào nguyên tắc điều chỉnh lại tư thế và thói quen sinh hoạt. Đây là yếu tố quan trọng và mang tính lâu dài trong việc phục hồi và phòng ngừa bệnh tái phát. Người bệnh cần chú ý giữ tư thế ngồi đúng khi làm việc hoặc học tập: lưng thẳng, vai thư giãn, mắt ngang với màn hình máy tính, tay đặt thoải mái trên bàn phím hoặc chuột, chân để vuông góc với mặt sàn. Khi sử dụng điện thoại, nên đưa thiết bị lên ngang tầm mắt thay vì cúi đầu xuống để nhìn. Cứ mỗi 30-45 phút làm việc hoặc sử dụng thiết bị liên tục, người dùng nên đứng dậy vận động nhẹ, thực hiện vài động tác xoay cổ, nghiêng vai, duỗi cơ nhẹ nhàng để thư giãn nhóm cơ vùng cổ vai gáy. Bên cạnh đó, việc lựa chọn bàn làm việc, ghế ngồi, màn hình máy tính phù hợp với chiều cao cơ thể cũng là điều cần thiết để giảm tải áp lực cho hệ cơ xương khớp. Về phương pháp điều trị, nếu cơn đau ở mức độ nhẹ, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp tại nhà như nghỉ ngơi hợp lý, chườm nóng hoặc chườm lạnh ở vùng đau để giảm viêm, sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol hoặc ibuprofen theo hướng dẫn. Ngoài ra, massage nhẹ vùng cổ, vai gáy hoặc sử dụng các thiết bị massage cũng giúp giảm đau và thư giãn cơ. Tuy nhiên, nếu tình trạng đau kéo dài, tăng dần, kèm theo các triệu chứng như tê bì, yếu cơ hoặc ảnh hưởng đến vận động, người bệnh cần được khám bởi bác sĩ chuyên khoa để xác định nguyên nhân và có hướng điều trị phù hợp. Trong những trường hợp nặng hơn, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị như vật lý trị liệu, dùng thuốc giãn cơ, tiêm thuốc chống viêm tại chỗ, hoặc thậm chí can thiệp bằng thủ thuật, phẫu thuật nếu có thoát vị đĩa đệm nặng gây chèn ép rễ thần kinh. Một số phương pháp điều trị hỗ trợ khác cũng được áp dụng rộng rãi như châm cứu, bấm huyệt, yoga trị liệu, xoa bóp theo Đông y… cũng có thể mang lại hiệu quả tích cực trong việc cải thiện triệu chứng đau cổ vai gáy nếu được thực hiện đúng kỹ thuật và bởi người có chuyên môn. Tuy nhiên, người bệnh nên cân nhắc lựa chọn các cơ sở uy tín, tránh tự ý điều trị hoặc đến những nơi không đảm bảo chất lượng chuyên môn có thể khiến tình trạng bệnh nặng hơn.

Không chỉ điều trị, việc phòng ngừa đau cổ vai gáy cũng rất quan trọng và cần được thực hiện một cách chủ động. Việc duy trì thói quen luyện tập thể dục đều đặn, đặc biệt là các bài tập kéo giãn vùng cổ, vai, lưng trên sẽ giúp cơ bắp trở nên linh hoạt và tăng sức chịu đựng. Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, yoga, thái cực quyền… không những giúp tăng tuần hoàn máu đến vùng cổ vai gáy mà còn giúp tinh thần thư giãn, giảm stress – một yếu tố không nhỏ gây căng cơ mạn tính. Ngoài ra, việc ngủ đúng tư thế, sử dụng gối nằm có độ cao phù hợp và đệm chất lượng tốt cũng giúp bảo vệ cột sống cổ trong khi ngủ, tránh các tổn thương cơ và đốt sống cổ. Chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất, đặc biệt là canxi, magie, vitamin D và các thực phẩm giàu omega-3 cũng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ xương khớp và giảm viêm tự nhiên. Tránh sử dụng chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, cà phê quá nhiều vì có thể gây co mạch, giảm tuần hoàn máu đến cơ vùng cổ vai gáy, làm nặng thêm triệu chứng. Ngoài ra, việc kiểm soát tốt cân nặng cũng giúp giảm gánh nặng cho toàn bộ hệ cơ xương, trong đó có khu vực cổ và vai gáy. Tâm lý căng thẳng, stress kéo dài cũng là yếu tố nguy cơ không nhỏ gây đau cổ vai gáy do ảnh hưởng đến trương lực cơ. Do đó, người bệnh nên học cách quản lý stress hiệu quả thông qua thiền định, thở sâu, nghỉ ngơi hợp lý, hoặc tham gia các hoạt động giải trí lành mạnh để cân bằng lại tinh thần.

Với sự phát triển của y học hiện đại, có rất nhiều biện pháp hỗ trợ người bệnh trong việc chẩn đoán và điều trị đau cổ vai gáy. Các kỹ thuật hình ảnh như chụp X-quang, MRI, CT scan có thể giúp xác định chính xác nguyên nhân đau, loại trừ các bệnh lý nặng như thoát vị đĩa đệm, gai cột sống, u tủy hay các tổn thương thần kinh nghiêm trọng khác. Tuy nhiên, phòng bệnh vẫn là giải pháp tối ưu và mang tính bền vững. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ, về tác hại của việc sử dụng thiết bị điện tử sai tư thế và quá mức là điều rất cần thiết trong xã hội hiện đại. Nhà trường, cơ quan, gia đình cần tạo ra môi trường học tập và làm việc lành mạnh, khuyến khích nghỉ ngơi, vận động, hạn chế làm việc quá sức và quá lâu trước màn hình. Trẻ nhỏ cần được hướng dẫn từ sớm cách ngồi học, sử dụng máy tính, điện thoại đúng cách, và nên hạn chế thời gian sử dụng thiết bị để tránh các tác động lâu dài đến sức khỏe cột sống. Tóm lại, đau cổ vai gáy do sử dụng điện thoại, máy tính sai tư thế lâu ngày là một vấn đề sức khỏe phổ biến, có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu người bệnh có kiến thức đúng và chủ động thay đổi thói quen sinh hoạt. Việc nhận diện sớm triệu chứng, điều chỉnh lại tư thế, nghỉ ngơi hợp lý, tập luyện thể dục và chăm sóc sức khỏe toàn diện là những yếu tố then chốt giúp cải thiện tình trạng đau mỏi cổ vai gáy, nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ sức khỏe lâu dài. Trong kỷ nguyên số, việc cân bằng giữa công nghệ và sức khỏe là một thách thức nhưng hoàn toàn khả thi nếu mỗi người biết lắng nghe cơ thể mình và thực hiện những thay đổi cần thiết để sống khỏe mạnh hơn.

Trong y học cổ truyền, đau cổ vai gáy thường được xếp vào nhóm bệnh lý thuộc chứng tý, với các tên gọi như lạc chẩm hay kiên tý. Nguyên nhân gây bệnh có thể do phong hàn thấp xâm nhập vào cơ thể, làm khí huyết không lưu thông, hoặc do vận động sai tư thế, chấn thương nhẹ, thậm chí do cơ thể suy nhược khiến gân cơ không được nuôi dưỡng đầy đủ. Người bệnh thường có cảm giác đau mỏi, tê cứng ở vùng cổ vai gáy, kèm theo mệt mỏi, khó chịu. Một số phương pháp điều trị bằng y học cổ truyền rất đơn giản, dễ thực hiện tại nhà và đem lại hiệu quả rõ rệt. Ví dụ, có thể dùng ngải cứu rang với muối hạt, bọc vào khăn rồi chườm nóng lên vùng bị đau. Cách này giúp giãn cơ, lưu thông khí huyết và giảm đau nhanh. Ngoài ra, có thể bấm các huyệt như lạc chẩm và hậu khê để giảm căng cơ và cải thiện vận động vùng cổ. Song song với đó, uống nước sắn dây (cát căn) mỗi ngày cũng có tác dụng giải cơ, hỗ trợ điều trị đau mỏi cổ gáy, đặc biệt trong các trường hợp mạn tính. Các biện pháp này đều an toàn, ít tác dụng phụ và phù hợp với nhiều đối tượng.

Cân nhắc kiểm tra trước khi làm thủ thuật, không nên tự ý làm mà không có tư vấn của bác sĩ.

BS. Nguyễn Yến (Thọ Xuân Đường)