Một trong những biểu hiện thường gặp và dễ nhận biết nhất của tổn thương khớp gối là hiện tượng tràn dịch khớp gối – tức là sự tích tụ bất thường của dịch trong ổ khớp. Đây không phải là bệnh lý riêng biệt mà là hậu quả của nhiều tình trạng khác nhau như chấn thương, viêm khớp, thoái hóa, bệnh chuyển hóa, hay rối loạn miễn dịch. Tràn dịch khớp gối không chỉ gây sưng đau và hạn chế vận động mà nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời còn có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như dính khớp, teo cơ, hoặc viêm mủ khớp.

Trong bối cảnh tỷ lệ mắc các bệnh lý cơ xương khớp ngày càng gia tăng do tuổi thọ cao hơn, thói quen sinh hoạt thiếu vận động và áp lực công việc, việc nhận biết sớm và điều trị đúng cách tràn dịch khớp gối có ý nghĩa then chốt trong việc bảo tồn chức năng vận động và ngăn ngừa tàn phế.

Khái niệm

Tràn dịch khớp gối (hay còn gọi là tràn dịch khớp gối trái/khớp gối phải) là tình trạng tích tụ bất thường lượng dịch trong ổ khớp gối, gây đau, sưng nề và hạn chế vận động. Đây không phải là bệnh riêng biệt mà là hậu quả của nhiều nguyên nhân bệnh lý hoặc chấn thương khác nhau tác động lên khớp gối – một trong những khớp quan trọng và thường xuyên chịu tải trọng cơ thể.

Khớp gối là khớp lớn, dạng bản lề, bao gồm ba xương: xương đùi (femur), xương chày (tibia) và xương bánh chè (patella), được bao bọc bởi bao khớp và chứa một lượng dịch nhầy sinh lý giúp bôi trơn, nuôi dưỡng sụn khớp và hỗ trợ vận động. Khi có hiện tượng viêm, chấn thương hoặc tổn thương cấu trúc, cơ thể sẽ phản ứng bằng cách tăng tiết dịch, gây ra hiện tượng tràn dịch.

Nguyên nhân tràn dịch khớp gối 

Tràn dịch khớp gối có thể do một yếu tố đơn độc hoặc sự kết hợp của nhiều yếu tố gây ra. Phân loại nguyên nhân theo cơ chế sinh bệnh học như sau:

Nhóm nguyên nhân cơ học – chấn thương

Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến, đặc biệt ở người trẻ, người lao động nặng, vận động viên:

• Chấn thương dây chằng khớp gối: Dây chằng chéo trước hoặc dây chằng chéo sau bị đứt một phần hoặc hoàn toàn khiến khớp gối mất vững, kích thích bao hoạt dịch tăng tiết dịch. Vận động xoay người đột ngột, tiếp đất sai kỹ thuật trong thể thao là nguyên nhân thường gặp.
• Tổn thương sụn chêm: Rách sụn chêm (trong hoặc ngoài) làm lộ đầu xương, gây cọ sát và phản ứng viêm làm tăng tiết dịch. Thường đi kèm dấu hiệu "khớp khóa", đau nhói khi vận động.
• Gãy xương khớp gối: Gãy mâm chày, gãy đầu dưới xương đùi, gãy xương bánh chè có thể kèm tràn dịch hoặc tụ máu khớp.
• Tụ máu khớp (hemarthrosis): Do vỡ mao mạch bên trong khớp sau chấn thương mạnh, dịch khớp có màu đỏ hoặc nâu.

Nhóm nguyên nhân viêm – tự miễn – thoái hóa

• Thoái hóa khớp gối: Ở người lớn tuổi hoặc người béo phì, sụn khớp mòn dần, tạo vi thể viêm mãn tính kích thích màng hoạt dịch làm tăng tiết dịch.
• Gai xương (osteophyte) cũng có thể chọc vào bao hoạt dịch gây tràn dịch thứ phát.
• Viêm khớp dạng thấp (Rheumatoid arthritis): Là bệnh tự miễn, gây viêm màng hoạt dịch kéo dài, sưng đau nhiều khớp đối xứng, trong đó khớp gối thường bị ảnh hưởng. Dịch khớp trong trường hợp này thường vàng chanh, đục nhẹ, tăng tế bào lympho.
• Gout cấp: Tinh thể urat kết tủa trong khớp gây phản ứng viêm cấp tính: đau dữ dội, nóng đỏ, tràn dịch. Dịch khớp khi xét nghiệm có tinh thể urat dưới kính phân cực.
• Viêm khớp nhiễm khuẩn: Vi khuẩn xâm nhập vào khớp qua đường máu, chấn thương hở hoặc sau thủ thuật nội khớp. Dịch khớp thường mủ đặc, màu vàng/xanh, rất nguy hiểm, cần xử trí khẩn cấp.

Nhóm nguyên nhân chuyển hóa – nội tiết – hệ thống

• Béo phì và hội chứng chuyển hóa: Gây áp lực cơ học kéo dài lên khớp gối gây thoái hóa, gây viêm dẫn đến tràn dịch. Béo phì còn làm tăng nguy cơ gout và đái tháo đường.
• Tiểu đường: Tăng nguy cơ nhiễm khuẩn khớp hoặc tổn thương khớp do vi tuần hoàn kém.
• Lupus ban đỏ hệ thống: Một bệnh tự miễn gây viêm đa khớp, tràn dịch khớp gối có thể xảy ra ở 10–20% bệnh nhân.

Nguyên nhân u và bất thường cấu trúc

• U bao hoạt dịch – u màng hoạt dịch: U lành tính hoặc ác tính có thể phát triển từ màng hoạt dịch, gây tiết dịch quá mức.
• U nang hoạt dịch (nang Baker): Thường gặp ở khoeo chân, nếu vỡ có thể gây tràn dịch kèm đau đột ngột, dễ nhầm với viêm khớp nhiễm trùng.

Triệu chứng tràn dịch khớp gối – chẩn đoán lâm sàng

Toàn thân (tùy nguyên nhân):

• Sốt: gặp trong viêm khớp mủ, lao khớp.
• Mệt mỏi, gầy sút: trong bệnh lý tự miễn như viêm khớp dạng thấp, lupus.
• Nổi hạch, ban đỏ: gặp ở lupus ban đỏ hệ thống.

Sưng nề tại vùng khớp gối: Là dấu hiệu đầu tiên và dễ nhận biết. Da vùng trước gối bị căng, lấp mất rãnh khớp, ranh giới xương bánh chè mờ hoặc mất.

Đau khớp. Tính chất đau phụ thuộc vào nguyên nhân: 

• Thoái hóa: đau âm ỉ, tăng khi vận động, giảm khi nghỉ.
• Viêm khớp dạng thấp: đau buổi sáng kéo dài >30 phút, đối xứng hai bên.
• Gout: đau đột ngột, dữ dội, kèm nóng đỏ.
• Chấn thương: đau tăng khi di chuyển, sờ hoặc nắn vào vị trí tổn thương.

Hạn chế vận động:

• Gập gối hoặc duỗi gối trở nên khó khăn.
• Một số trường hợp không đứng được trên chân bị tổn thương.
• Bệnh nhân thường khập khiễng hoặc chống nạng.

Dấu hiệu bập bềnh xương bánh chè (Ballottement):

• Khi ấn nhẹ lên xương bánh chè, thấy nó "lún" xuống rồi bật lên do dịch khớp bên dưới đẩy lên.
• Đây là dấu hiệu đặc trưng của tràn dịch khớp.

Nóng, đỏ, căng bóng (trong trường hợp viêm):

• Khi dịch viêm tăng lên nhanh, da vùng khớp căng bóng, đỏ, ấm, thậm chí có mạch đập mạnh (trong viêm khớp mủ cấp).
• Gout cấp hoặc nhiễm khuẩn khớp thường có triệu chứng này rất rõ.

Cận lâm sàng

• Siêu âm khớp: Phát hiện dịch trong ổ khớp, đánh giá độ dày màng hoạt dịch.
• Chụp X-quang khớp gối: Tìm tổn thương xương, gai xương, hẹp khe khớp (trong thoái hóa).
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Rất giá trị trong chẩn đoán rách dây chằng, sụn chêm, u khớp, viêm bao hoạt dịch.
• Xét nghiệm dịch khớp: Dịch viêm (đục, nhiều bạch cầu), dịch gout (tinh thể urat), dịch mủ (nhiễm khuẩn).
• Xét nghiệm máu: CRP, tốc độ lắng máu (VS), acid uric, RF, ANA giúp chẩn đoán nguyên nhân viêm khớp.

Phòng bệnh

• Giữ trọng lượng hợp lý: tránh tăng áp lực lên khớp gối.
• Tập thể dục đều đặn: tăng sức mạnh cơ quanh khớp gối.
• Chế độ ăn giàu canxi – vitamin D – omega 3.
• Tránh các tư thế gây hại cho gối: ngồi xổm, bê vác nặng đột ngột.
• Khám sức khỏe định kỳ nếu có tiền sử bệnh khớp.

Dưới đây là phần phòng bệnh tràn dịch khớp gối được trình bày chi tiết, theo hướng thực tiễn – khoa học – kết hợp y học hiện đại và y học cổ truyền, phù hợp cho cả người bệnh và nhân viên y tế tuyên truyền sức khỏe:

Phòng bệnh tràn dịch khớp gối

Tràn dịch khớp gối không phải là bệnh lý độc lập, mà là hậu quả của các rối loạn chức năng, tổn thương cơ học hoặc viêm nhiễm ở khớp. Vì vậy, phòng ngừa hiệu quả tràn dịch khớp gối đồng nghĩa với việc bảo vệ sụn khớp, kiểm soát các yếu tố nguy cơ và duy trì sức khỏe hệ cơ xương khớp.

Duy trì cân nặng hợp lý – giảm tải cho khớp gối

Khớp gối là một trong những khớp phải chịu tải trọng cơ thể nhiều nhất. Với mỗi kg cân nặng dư thừa, khớp gối phải chịu thêm 3–4 kg áp lực mỗi bước đi. Béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn tới: Thoái hóa sụn khớp; Viêm bao hoạt dịch mạn tính; Gia tăng khả năng chấn thương khi vận động.

Khuyến nghị:

• Chỉ số BMI nên duy trì < 23 (theo chuẩn châu Á).
• Hạn chế tinh bột, đồ chiên rán, đồ ngọt, bia rượu.
• Tăng cường rau xanh, cá, đạm thực vật.

Tập luyện thể dục phù hợp – tăng sức mạnh cơ quanh khớp

Vận động đúng cách giúp:

• Tăng cường cơ đùi – cơ chính hỗ trợ khớp gối.
• Tăng tuần hoàn dịch khớp, nuôi dưỡng sụn.
• Hạn chế cứng khớp, thoái hóa và tràn dịch thứ phát.

Các bài tập có lợi cho khớp gối:

• Đi bộ nhẹ nhàng, đạp xe chậm (30 phút/ngày).
• Bơi lội – giảm áp lực khớp, tăng linh hoạt.
• Yoga – dưỡng sinh, khí công: duy trì vận động nhẹ, giúp lưu thông khí huyết.

Lưu ý: tránh các môn gây chấn động mạnh như chạy bộ đường dài, bóng đá, tennis nếu đã có vấn đề ở khớp gối.

Tư thế sinh hoạt đúng – phòng chấn thương khớp gối

Nhiều người bị tràn dịch khớp gối do cử động sai tư thế lâu dài, hoặc chấn thương khi làm việc, vận động sai cách.

Cần lưu ý:

• Tránh ngồi xổm, quỳ gối lâu, leo cầu thang quá nhiều.
• Khi nâng vật nặng, hãy ngồi xuống dùng lực từ đùi, không cúi lưng gập gối đột ngột.
• Khi chơi thể thao, cần khởi động kỹ, mang giày phù hợp.

Kiểm soát các bệnh lý nền – ngăn tiến triển thành tràn dịch khớp

Tràn dịch khớp thường là hậu quả của viêm khớp dạng thấp, thoái hóa khớp, gout, tiểu đường…

Biện pháp: Điều trị tích cực và đúng phác đồ bệnh lý mạn tính:

• Khám định kỳ tại chuyên khoa Cơ xương khớp để theo dõi tình trạng khớp.
• Xét nghiệm kiểm tra acid uric máu, chỉ số viêm (CRP, VS), đường huyết.

Bổ sung dinh dưỡng tốt cho khớp – nuôi dưỡng sụn, ngừa viêm

Một số thực phẩm và vi chất có lợi cho khớp, giúp ngừa viêm – chống thoái hóa.

Nên dùng:

• Canxi, vitamin D3, K2: giúp xương chắc khỏe.
• Omega-3 (từ cá hồi, hạt lanh): giảm viêm khớp tự nhiên.
• Collagen type II, glucosamine, chondroitin: nuôi dưỡng sụn khớp.
• Các loại hạt (óc chó, hạnh nhân), rau màu xanh đậm, trái cây giàu vitamin C.

Hạn chế:

• Nội tạng động vật, hải sản giàu purin nếu có nguy cơ gout.
• Rượu bia, thuốc lá – làm xấu vi tuần hoàn khớp.

Tầm soát và điều trị sớm các tổn thương gối

Những chấn thương nhẹ như trẹo gối, té ngã nếu không xử lý sớm dễ tiến triển thành viêm khớp mạn hoặc thoái hóa sớm.

Người trẻ tập gym, thể thao nếu đau gối kéo dài >1 tuần nên đi khám chuyên khoa.

Gợi ý: Nếu khớp gối bị đau tái phát, hãy chụp siêu âm hoặc MRI để tầm soát tổn thương sụn chêm – dây chằng.

Phòng bệnh theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền cho rằng tràn dịch khớp gối thuộc chứng tý, nguyên nhân do phong – hàn – thấp – nhiệt xâm nhập vào kinh lạc khiến khí huyết bế tắc, dịch tụ lại gây sưng đau.

Phòng ngừa theo Đông y:

• Dưỡng khí huyết – ôn kinh lạc bằng: Uống nước gừng ấm mỗi sáng. Tắm ngâm chân với ngải cứu, muối ấm buổi tối; Ăn các món bổ khớp: canh gân bò, đu đủ hầm xương, chân giò hầm hạt sen.Tránh nhiễm lạnh vùng gối: dùng đai giữ nhiệt khi trời lạnh, tránh ngồi nơi ẩm thấp.

Châm cứu định kỳ – cấy chỉ – cứu ngải để tăng tuần hoàn khớp, đặc biệt ở người già hoặc người làm nghề ngồi lâu.

Tràn dịch khớp gối là dấu hiệu cảnh báo nhiều bất thường tại khớp, từ chấn thương đơn thuần đến các bệnh lý viêm, thoái hóa hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng. Việc phát hiện sớm nguyên nhân, điều trị đúng hướng và chủ động phòng ngừa là chìa khóa giúp bảo tồn chức năng khớp, giảm nguy cơ tàn phế và nâng cao chất lượng sống. Sự kết hợp giữa y học hiện đại và cổ truyền sẽ mang lại hiệu quả bền vững và toàn diện hơn trong chăm sóc sức khỏe khớp gối.

BS. Phạm Thị Hồng Vân (Thọ Xuân Đường)