Mặc dù tiền mãn kinh và mãn kinh đều là những giai đoạn tự nhiên của quá trình lão hóa và do đó không nhất thiết là “vấn đề cần giải quyết”, nhưng việc trải qua những thay đổi và triệu chứng nhất định trong quá trình chuyển đổi này là điều bình thường và dự kiến.

Cũng giống như khi mang thai, chuyển dạ và những thay đổi sinh sản khác (kể cả tuổi dậy thì), việc thực hiện các bước để quản lý kỳ vọng và giảm các triệu chứng có thể giúp giai đoạn đôi khi không thể đoán trước này trở nên dễ dàng hơn một chút.

Không phải mọi phụ nữ trải qua giai đoạn mãn kinh đều gặp phải tác dụng phụ hoặc bất kỳ sự suy giảm nào về chất lượng cuộc sống, nhưng phần lớn đều gặp phải. Đặc biệt, những năm tiền mãn kinh là thời điểm estrogen và progesterone dao động nhiều nhất trong não phụ nữ.
Mức độ chúng ta phải vật lộn với các triệu chứng tiền mãn kinh và mãn kinh có liên quan nhiều đến một số yếu tố tạo nên sự riêng biệt của cơ thể chúng ta, bao gồm tiền sử bệnh lý, yếu tố di truyền, chất lượng chế độ ăn uống, mức độ năng động và mức độ căng thẳng.

Bằng cách thay đổi lối sống trước và trong giai đoạn mãn kinh, liên quan đến thực phẩm chúng ta chọn ăn (và không ăn), thuốc thảo dược hoặc thực phẩm bổ sung và các hoạt động giảm căng thẳng mà chúng ta thực hiện trong thói quen thường ngày, có thể tìm thấy một số cách để giảm bớt các triệu chứng mãn kinh và tiền mãn kinh và xử lý tốt hơn những thay đổi về hormone liên quan đến giai đoạn quan trọng này của cuộc đời.

Tiền mãn kinh là gì?

Cuộc sống sinh sản của phụ nữ được chia thành ba giai đoạn chính:

• Sinh sản tích cực.
• Những năm mãn kinh (bao gồm cả thời kỳ tiền mãn kinh).
• Những năm sau mãn kinh.

Quá trình mà hầu hết mọi người gọi là “mãn kinh” thực chất có thể được chia thành ba giai đoạn: Tiền mãn kinh, mãn kinh và sau mãn kinh.

Mãn kinh được định nghĩa là khoảng thời gian bắt đầu 12 tháng sau chu kỳ kinh nguyệt cuối cùng của phụ nữ.

Tiền mãn kinh được coi là thời gian trước khi mãn kinh bắt đầu, trước khi ngừng kinh nguyệt trong 12 tháng liên tiếp. Đối với một số phụ nữ, tiền mãn kinh có thể đến rất chậm và trong bối cảnh nhiều thay đổi khác trong cuộc sống khiến các triệu chứng tiền mãn kinh thường không được chú ý, thậm chí trong nhiều năm.

Tiền mãn kinh bắt đầu khi nào? Giống như thời kỳ mãn kinh, thời kỳ này khác nhau ở mỗi phụ nữ.

Trong khi tuổi thọ tăng lên theo năm tháng, độ tuổi mãn kinh trung bình không thay đổi trong vài thế kỷ qua. Tuy nhiên, một số phụ nữ hiện bắt đầu tiền mãn kinh sớm hơn do từng mắc một số vấn đề y tế trong quá khứ.

Tiền mãn kinh thường bắt đầu vào khoảng giữa độ tuổi 40 của phụ nữ và có thể kéo dài trong nhiều năm (trong một số trường hợp thậm chí lâu hơn, chẳng hạn như lên đến 10 năm). Trong thời gian này, phụ nữ thường gặp tình trạng kinh nguyệt không đều, chảy máu bất thường và các dấu hiệu khác cho thấy hormone sinh sản đang thay đổi.

Mãn kinh thường chính thức bắt đầu ở độ tuổi 44 – 55. Khi một người phụ nữ ngừng rụng trứng hoàn toàn từ buồng trứng và không còn kinh nguyệt trong một năm, thì cô ấy đã chính thức bước vào thời kỳ mãn kinh và không còn trong thời kỳ tiền mãn kinh nữa.

Về mặt kỹ thuật, tiền mãn kinh là bất kỳ thời điểm nào trước khi mãn kinh, trong khi hội chứng tiền mãn kinh là giai đoạn kéo dài vài năm ngay trước khi mãn kinh bắt đầu.

Tiền mãn kinh bao gồm tất cả những năm sau khi phụ nữ bắt đầu có kinh nguyệt nhưng trước khi kinh nguyệt của cô ấy ngừng hẳn. Điều này có nghĩa là tiền mãn kinh nên được sử dụng để chỉ bất kỳ phụ nữ nào bất kỳ lúc nào trước khi mãn kinh xảy ra và khả năng sinh sản vẫn còn hoạt động, có thể bao gồm cả hội chứng tiền mãn kinh.

Nói cách khác, chúng ta có thể đang ở độ tuổi 20 hoặc 30 và “tiền mãn kinh” nhưng vẫn chưa coi mình đang ở giai đoạn tiền mãn kinh.

Một số người cũng sử dụng thuật ngữ “sớm” để mô tả khoảng thời gian sau 40 tuổi nhưng trước khi thời kỳ tiền mãn kinh bắt đầu.

Triệu chứng tiền mãn kinh

Trong thời kỳ tiền mãn kinh, chức năng buồng trứng và quá trình sản xuất estrogen bắt đầu trở nên bất thường, do đó chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ thường không thể đoán trước được.

Nhiều phụ nữ thường bắt đầu nhận thấy các dấu hiệu tiền mãn kinh khi bước vào độ tuổi 40, bao gồm các triệu chứng tiền mãn kinh như thay đổi kinh nguyệt, tăng cân (đặc biệt là ở vùng bụng), giảm thể tích vú, tóc mỏng và khô da.

Các dấu hiệu vật lý khác, chẳng hạn như chảy máu âm đạo bất thường và bốc hỏa, có thể bắt đầu xuất hiện và biến mất sớm hơn, bắt đầu từ cuối độ tuổi 30.

Các dấu hiệu và triệu chứng tiền mãn kinh phổ biến nhất bao gồm:

• Thay đổi kinh nguyệt và chu kỳ kinh nguyệt không đều: Chu kỳ kinh nguyệt có xu hướng xảy ra trung bình 2 - 4 tháng một lần lúc đầu và sau đó ngày càng cách xa nhau. Chu kỳ kinh nguyệt cũng có thể nặng hơn hoặc nhẹ hơn theo thời gian.
• Bốc hỏa và đổ mồ hôi đêm: Cảm giác này giống như nhiệt độ đột nhiên lan tỏa khắp cơ thể, thường gây ra đổ mồ hôi và đỏ da. “Bốc hỏa” là thuật ngữ chỉ tình trạng đỏ da do nhiệt độ cơ thể tăng. Các triệu chứng tiền mãn kinh này là do những thay đổi về hormone chủ yếu ảnh hưởng đến vùng dưới đồi, nơi kiểm soát nhiệt độ cơ thể.
• Mất ngủ và thay đổi chất lượng giấc ngủ: Nhiều phụ nữ bắt đầu gặp khó khăn trong việc ngủ ngon và có thể thức dậy trong tình trạng đổ mồ hôi và nóng.
• Tăng cân dần dần: Khi quá trình trao đổi chất chậm lại, khối lượng cơ giảm và xương bắt đầu trở nên ít đặc hơn, việc tăng cân là điều bình thường (đặc biệt là ở bụng). Tập thể dục và chế độ ăn uống lành mạnh quan trọng hơn bao giờ hết trong thời gian này.
• Thay đổi ham muốn tình dục: Sự suy giảm estrogen khiến lưu lượng máu đến vùng sinh dục giảm. Trong suốt những năm mãn kinh, môi lớn trở nên nhỏ hơn, và mô cơ của âm vật bắt đầu co lại và trở nên kém nhạy cảm hơn. Ngoài ra còn có nhiều thay đổi diễn ra ở tử cung, buồng trứng và cổ tử cung (trở nên nhỏ hơn và hẹp hơn).
• Khô âm đạo và những thay đổi: Về mặt kỹ thuật, âm đạo ngắn lại và mất đi tính đàn hồi (gọi là teo âm đạo).  m đạo mỏng và khô có thể đi kèm với nguy cơ cao mắc các bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu do mất dịch âm đạo, ít chất bôi trơn để đẩy vi khuẩn ra ngoài.
• Tăng mỡ bụng và tăng cân: Do quá trình trao đổi chất chậm lại.
• Tóc mỏng và da khô: Nhiều phụ nữ nhận thấy da của họ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu lão hóa, chẳng hạn như nếp nhăn, đốm đen, khô, kém đàn hồi và đôi khi ngứa nhiều hơn.
• Những thay đổi ở mô vú: Vú có thể bắt đầu trở nên nhỏ hơn, kém đặc hơn, có nhiều mô mỡ hơn và mất một phần thể tích (trở nên “chảy xệ”).
• Thay đổi tâm trạng: Điều này có thể bao gồm cảm giác luôn mệt mỏi , dễ cáu kỉnh, lo lắng, mệt mỏi hoặc các triệu chứng trầm cảm. Phụ nữ tiền mãn kinh được phát hiện có mức MAO-A cao hơn bình thường, đây là loại enzyme phân hủy serotonin, norepinephrine và dopamine và có liên quan đến chứng rối loạn trầm cảm nặng và trầm cảm sau sinh.
• Tim đập nhanh: Nguyên nhân là do những thay đổi ở mạch máu, tim và hệ thần kinh tự chủ. Tim đập nhanh có thể xảy ra khi bốc hỏa hoặc khi lo lắng, co thắt cơ và đau đầu.
• Đau nửa đầu và đau đầu thường xuyên: Lưu lượng máu giảm, thiếu ngủ, lo lắng và các vấn đề khác có thể gây ra chứng đau đầu thường xuyên.
• Tập trung kém hơn: Estrogen và testosterone đóng vai trò trong trí nhớ, động lực và tâm trạng. Thường bắt đầu nhận thấy mất tập trung, hay quên, buồn ngủ và phản ứng với căng thẳng tăng lên. Các triệu chứng tiền mãn kinh này cũng có thể trở nên tồi tệ hơn do ngủ kém và lo lắng gia tăng.
• Nguy cơ mắc các bệnh và biến chứng khác cao hơn: Các nghiên cứu cho thấy rằng trong thời kỳ mãn kinh và sau đó, nguy cơ mắc các bệnh về tim và mạch máu (tim mạch) cũng như loãng xương của phụ nữ tăng lên. Điều này là do nồng độ estrogen giảm, làm thay đổi sự tích tụ chất béo và cũng góp phần làm mất mật độ xương, xương yếu và tăng nguy cơ gãy xương. Một số chuyên gia cho rằng nguy cơ gia tăng có thể liên quan nhiều hơn đến các tác động chung của quá trình lão hóa hơn là bản thân thời kỳ mãn kinh, nhưng tình trạng mất estrogen đã được chứng minh là có liên quan đến các tình trạng này hết lần này đến lần khác.

Nguyên nhân

Trong mỗi giai đoạn sinh sản chính của cuộc đời người phụ nữ được mô tả ở trên, nhiều tuyến nội tiết tố trong cơ thể hoạt động cùng nhau để kiểm soát lượng hormone được sản xuất. Các tuyến bao gồm tuyến yên, buồng trứng và tuyến giáp đều đóng vai trò trong quá trình chuyển đổi sang thời kỳ mãn kinh.

Ngay cả các cơ quan/ mô khác, chẳng hạn như tử cung, mô vú và tế bào mỡ (mô mỡ), cũng có khả năng tiết ra các hormone ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Những thay đổi nội tiết tố chính liên quan đến thời kỳ tiền mãn kinh, mãn kinh và sau mãn kinh bao gồm estrogen, progesterone và testosterone.

Trong khi các hormone khác cũng thường thay đổi và tham gia (bao gồm serotonin và insulin), 3 loại hormone này có ảnh hưởng lớn nhất đến khả năng sinh sản của phụ nữ, đặc biệt là estrogen.

Estrogen là thuật ngữ chung cho ba loại hormone nữ (estoril, estradiol và estrone) chủ yếu được tiết ra bởi buồng trứng. Ba loại estrogen chủ yếu chịu trách nhiệm tạo cho phụ nữ những phẩm chất nữ tính (và ở một mức độ nào đó là nam giới), bao gồm khả năng sinh sản, mỡ quanh hông, đùi và làn da mịn màng.

Progesterone là hormone giúp tử cung chuẩn bị cho việc mang thai bên cạnh việc thực hiện các chức năng khác, còn testosterone là hormone chủ yếu liên quan đến phẩm chất nam tính.

Khi buồng trứng của chúng ta ngừng sản xuất phần trăm lớn estrogen của cơ thể, chúng ta sẽ bước vào thời kỳ mãn kinh. Vì estrogen có tác động quan trọng đến cân nặng và thành phần cơ thể, tâm trạng, giấc ngủ, ham muốn tình dục, chức năng nhận thức, trí nhớ và lưu lượng máu, nên nhiều triệu chứng khác nhau có thể xảy ra trong thời kỳ tiền mãn kinh hoặc mãn kinh do nồng độ estrogen giảm.

Chúng ta vẫn có thể mang thai trong thời kỳ tiền mãn kinh? Về mặt kỹ thuật, chúng ta có thể. Mặc dù chu kỳ kinh nguyệt không đều và khả năng sinh sản ở thời điểm này của người phụ nữ là thấp, nhưng không phải là không thể mang thai cho đến khi bước vào thời kỳ mãn kinh.

Nghiên cứu cho thấy hơn một nửa số phụ nữ mãn kinh tìm kiếm một số phương pháp điều trị mãn kinh để giải quyết các triệu chứng.

Nghiên cứu cho thấy tình trạng mất estrogen dần dần có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh nhất định, chẳng hạn như loãng xương và teo cơ. Khoảng 80% người bị loãng xương hoặc khối lượng xương thấp là phụ nữ và phụ nữ trên 50 tuổi bị gãy xương liên quan đến loãng xương trong suốt cuộc đời của họ nhiều hơn nam giới.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)